Δραστηριότητες καλλιέργειας δεξιοτήτων για θετική κοινωνική αλληλεπίδραση και ψυχική υγεία
Χρυσή Φουκαράκη
1ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου
Περίληψη
Το εν λόγω πρόγραμμα σχεδιάστηκε και βασίστηκε στη φιλοσοφία ότι το σχολείο, πέρα από το γνωστικό επίπεδο, έχει χρέος να διαμορφώνει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο ο μαθητής μπορεί να αναπτυχθεί σφαιρικά. Η μετατόπιση της προσοχής των εκπαιδευτικών και στον ψυχοκοινωνικό τομέα μπορεί να δράσει θετικά προς αυτήν την κατεύθυνση, προάγοντας μια πιο ισορροπημένη ανάπτυξη των πτυχών της προσωπικότητάς των μαθητών. Αφετηρία για την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος αποτέλεσαν οι πραγματικές ανάγκες των παιδιών της Β’ τάξης, αλλά και της ίδιας της εκπαιδευτικού. Μέσα από ποικίλες δραστηριότητες επιχειρείται η καλλιέργεια ενός θετικού κλίματος στην τάξη και η ανάπτυξη χρήσιμων για τη μετέπειτα ζωή δεξιοτήτων. Οι κυριότεροι τομείς στους οποίους δίνεται έμφαση είναι οι εξής: γνωριμία, συνεργασία και σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας, καλλιέργεια σεβασμού στη διαφορετικότητα και ανάδειξη της αξίας της φιλίας, εκμάθηση στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων, πρόληψη - αναγνώριση - αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού.
Εγώ και εσύ μαζί!
Λέξεις κλειδιά
Σχολικό κλίμα, διαπροσωπικές σχέσεις, διαφορετικότητα, επίλυση προβλημάτων - συγκρούσεων, σχολικός εκφοβισμός
Κατηγορία προγράμματος
Αγωγής Υγείας
Εισαγωγή
Μια βασική διάσταση ενός αποτελεσματικού σχολείου αποτελεί αδιαμφισβήτητα η πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών και η δημιουργία ενός κατάλληλου κλίματος, το οποίο προάγει τη μάθηση και την ψυχική υγεία όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011). Αφορμή για την υλοποίηση του εν λόγω προγράμματος αποτέλεσαν πραγματικά περιστατικά που συνέβαιναν στον χώρο του σχολείου (φιλονικίες - συγκρούσεις - προβλήματα, ρατσιστικά σχόλια). Έτσι, σε συνεργασία με τους μαθητές της Β’ τάξης ξεκινήσαμε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τα θέματα της φιλίας, της διαφορετικότητας, της επίλυσης προβλημάτων, του ρατσισμού και του σχολικού εκφοβισμού με σκοπό να γίνουμε όλοι μας πιο χαρούμενοι!
Σκοπός και στόχοι
Η παρούσα δράση αποσκοπεί στην καλλιέργεια ενός θετικού κλίματος στην τάξη, καθώς και στην ανάπτυξη χρήσιμων για τη μετέπειτα ζωή δεξιοτήτων. Οι επιμέρους στόχοι του προγράμματος ήταν οι εξής:
- καλύτερη γνωριμία των μαθητών και σύσφιξη των μεταξύ τους σχέσεων
- ενίσχυση του ομαδικού πνεύματος, της ομαδοσυνεργατικής μάθησης και της συνοχής της ομάδας
- καλλιέργεια των δεξιοτήτων της συνεργασίας, της διαλλακτικότητας και της διαπραγμάτευσης για την επίτευξη ενός κοινού στόχου
- ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων
- διερεύνηση των αντιλήψεων των μαθητών σχετικά με την έννοια της φιλίας και ανάδειξη της αξίας της
- σεβασμός στη διαφορετικότητα
- πρόληψη - καταπολέμηση φαινομένων ρατσισμού
- εκμάθηση αποτελεσματικών στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων
- πρόληψη - αναγνώριση - αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού
Μεθοδολογία
Κατά την υλοποίηση του παρόντος προγράμματος έγινε προσπάθεια να ακολουθηθούν διδακτικές προσεγγίσεις και μέθοδοι όπως η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, η βιωματική μάθηση, η μαθητοκεντρική και η διαθεματική προσέγγιση, η χρήση των νέων τεχνολογιών, η διερευνητική μέθοδος διδασκαλίας, η δραματοποίηση, τα παιχνίδια ρόλων και ο καταιγισμός ιδεών. Ο ρόλος μου ήταν κυρίως συντονιστικός, συμβουλευτικός και υποστηρικτικός.
Περιγραφή δράσης
Παιχνίδια γνωριμίας - ενίσχυση συνεργασίας και ομαδικού πνεύματος - σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας
Πόσο καλά με ξέρεις;
Τα παιδιά διάλεξαν τη ζωγραφιά που τους άρεσε και τη χρωμάτισαν. Τα αγόρια ως επί τω πλείστον επέλεξαν τα ψαράκια, ενώ τα κορίτσια τα λουλουδάκια. Στη συνέχεια, κάθε παιδί απάντησε στις ερωτήσεις στο πίσω μέρος της ζωγραφιάς (για παράδειγμα, ποιο φαγητό σου αρέσει περισσότερο; Ποιο είναι το αγαπημένο σου παιχνίδι; κ.λπ.). Κατόπιν μπερδέψαμε τις ζωγραφιές και τις τοποθετήσαμε έτσι ώστε να φαίνεται μονάχα το πίσω μέρος με τις ερωταπαντήσεις. Κάθε παιδί έπαιρνε τυχαία μια ζωγραφιά, διάβαζε δυνατά τις απαντήσεις του άλλου παιδιού και προσπαθούσε να μαντέψει σε ποιον ή ποια ανήκει η ζωγραφιά.
Το μπίνγκο της Β’ τάξης
Παρόμοια λογική έχει και το γνωστό σε όλους μπίνγκο. Σε κάθε φωτοτυπία υπήρχαν έντεκα κουτάκια με ερωτήσεις, όπως για παράδειγμα ποια ή ποιος έχει κατοικίδιο ζώο, ποια ή ποιος έχει διαβάσει πάνω από τρία εξωσχολικά βιβλία μέσα σε έναν χρόνο; κ.λπ. Προκειμένου να γράψουν το κατάλληλο όνομα σε κάθε κουτάκι τα παιδιά συζητούσαν μεταξύ τους και είχαν την ευκαιρία να μάθουν για τους συμμαθητές τους πράγματα που πιθανόν αγνοούσαν μέχρι πρότινος. Δεν επιτρεπόταν να γράψουν το ίδιο όνομα σε πάνω από ένα κουτάκι. Όταν κάποιο παιδί συμπλήρωνε όλα τα κουτάκια φώναζε μπίνγκο!
Πες μου τρεις αλήθειες και ένα ψέμα
Το παιχνίδι «πες μου 3 αλήθειες και ένα ψέμα» άρεσε πολύ στα παιδιά και γι’ αυτό το επαναλάβαμε. Στο εν λόγω παιχνίδι καθόμαστε σε κύκλο και ένα παιδί ξεκινάει να λέει τέσσερα πράγματα για τον εαυτό του, τα τρία από αυτά ισχύουν, ενώ το ένα δεν ισχύει. Στη συνέχεια, δίνει το αντικείμενο που κρατάει σε ένα άλλο παιδί από τον κύκλο το οποίο προσπαθεί να αποφασίσει ποιες από τις τρεις προτάσεις είναι αλήθεια και ποια ψέμα (ως αντικείμενο χρησιμοποιήσαμε τη φιγούρα του Νιόνιου από το θέατρο σκιών).
Διακόσμηση πόρτας
Αφού αρχίσαμε να γνωριζόμαστε λίγο καλύτερα, αποφασίσαμε να διακοσμήσουμε την πόρτα της τάξης μας και να μοιραστούμε τους στόχους μας. Ο καθένας έφτιαξε το συννεφάκι του, έγραψε σε αυτό τα όνειρά του και το κόλλησε δίπλα στη φωτογραφία του.
Χωρισμός σε ομάδες
Χωριστήκαμε σε τρεις ομάδες: μια ομάδα τεσσάρων παιδιών και δυο ομάδες με τρία παιδιά η καθεμία. Κάθε μήνα δημιουργούνταν νέες ομάδες, συνήθως μέσω κάποιων ομαδικών παιχνιδιών, συνθετικών εργασιών και κουίζ. Ωστόσο, φρόντιζα όσο μπορούσα η σύνθεση των ομάδων να αλλάζει, ώστε να υπάρχει συνεργασία μεταξύ διαφορετικών μελών. Εν τέλει όλα τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να συνυπάρξουν κάποια στιγμή στην ίδια ομάδα. Προσπαθούσα τα μέλη κάθε ομάδας να διαφέρουν ως προς το φύλο, τις επιδόσεις και τον βαθμό κοινωνικοποίησής τους μέσα στην τάξη για να υπάρχει καλύτερη αλληλεπίδραση. Τα παιδιά που ανήκαν στην ίδια ομάδα κάθονταν μαζί και ανά διαστήματα δοκιμάστηκαν ποικίλες διατάξεις θρανίων. Την ημέρα της αλλαγής των ομάδων, οι νέες ομάδες που σχηματίζονταν επέλεγαν το όνομά τους, ενημέρωναν το τετράδιο της ομάδας και δημιουργούσαν το έμβλημά τους, το οποίο κρεμάγαμε στην τάξη κοντά στην αντίστοιχη ομάδα.
Ο οδηγός
Σκοπός του παιχνιδιού είναι η ενίσχυση της συνεργασίας και η καλλιέργεια εμπιστοσύνης. Τα παιδιά είχαν δημιουργήσει ζευγάρια. Το ένα παιδί έκλεινε τα μάτια του, ενώ το άλλο είχε τον ρόλο του οδηγού του. Περπατούσαν στην τάξη και ο οδηγός φρόντιζε για την ασφάλεια του παιδιού με κλειστά μάτια (Παιδαγωγικά παιχνίδια).
Ανάδειξη της αξίας της φιλίας
Μιλήσαμε για την αξία της φιλίας και τα παιδιά ζωγράφισαν τι σημαίνουν για αυτά οι φίλοι τους. Μέσα από την επεξεργασία κειμένων (Γλώσσα, Ανθολόγιο) αναφερθήκαμε στα χαρακτηριστικά που διέπουν μια αληθινή φιλία. Έχοντας ως αφόρμηση το κεφάλαιο της Γλώσσας «με προσκαλούν και προσκαλώ» φρόντιζα όταν κάποιο παιδί γιόρταζε ή είχε γενέθλια να ανταλλάσσουμε εγκάρδιες ευχές, να του φτιάχνουμε ευχετήριες κάρτες και να συσφίγγουμε τις σχέσεις μας.
Ως γνωστόν, ένας θετικός τρόπος αντίληψης του εαυτού, όπως και ένας υψηλός βαθμός εκτίμησής του, αποτελούν πολύ σημαντικές πηγές εσωτερικής χαράς για όλους τους ανθρώπους (Crocker & Wolfe, 2001). Ορμώμενη λοιπόν από τα πολλαπλά οφέλη της θετικής ανατροφοδότησης σχεδίασα την ακόλουθη δραστηριότητα: Κόψαμε μεγάλα άσπρα χαρτόνια σε μορφή μπλούζας. Το κάθε παιδί σχεδίασε στο μπροστινό μέρος της «μπλούζας» του οτιδήποτε αντιπροσωπεύει και εκφράζει την προσωπικότητά του. Έπειτα, όλοι οι μαθητές «φόρεσαν τις μπλούζες τους» και σχημάτισαν μια σειρά σαν τρενάκι. Στη συνέχεια, το κάθε παιδί έγραψε στο πίσω μέρος της «μπλούζας» του μπροστινού παιδιού κάτι που θαυμάζει σε εκείνο: παραδείγματος χάριν, μου αρέσει όπως ζωγραφίζεις. Με έκπληξη τα παιδιά συνειδητοποίησαν πως όλοι ανεξαιρέτως οι συμμαθητές τους έχουν θετικά στοιχεία, ακόμη και εκείνοι με τους οποίους δεν έκαναν στενή παρέα. Τέλος, η εν λόγω δραστηριότητα συνέβαλε στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης των παιδιών, η οποία συνδέεται με θετικά - επιθυμητά αποτελέσματα, όπως αναδεικνύει πληθώρα ερευνητικών δεδομένων (Mruk, 2006; Di Paula & Campbell, 2002).
Ακόμη, επισκεφτήκαμε αρκετές φορές τη βιβλιοθήκη του σχολείου μας. Ψάξαμε, διαβάσαμε και προβληματιστήκαμε γύρω από τα θέματα της φιλίας, της διαφορετικότητας και του σχολικού εκφοβισμού. Μεταξύ άλλων τα παιδιά διάβασαν τα παρακάτω βιβλία: O Τίγρης, ο Γουίνι και η Παρέα τους, Σοφουλης ο ψαλιδούλης, Ντάμπο το Ελεφαντάκι, Έρχεσαι μαζί μου, Η καινούργια μαθήτρια, Ο Καραγκιόζης, η Κοκκινοσκουφίτσα και ο κατηραμένος λύκος, Το ψαράκι που φορούσε γυαλιά και ο Ποντικομικρούλης (Ενδοσχολική βία). Επιπρόσθετα, οι μαθητές έφτιαξαν με χρωματιστά χαρτόνια τους δικούς τους σελιδοδείκτες και διοργανώσαμε βιβλιοπαρουσιάσεις προκειμένου να μοιραστούν τις εντυπώσεις τους με τους συμμαθητές τους και να λάβουν ανατροφοδότηση.
Τα παιδιά πήραν μέρος στο παιχνίδι του «Μυστικού φίλου»: Έγινε κλήρωση στην τάξη και σε κάθε παιδί έτυχε το όνομα ενός συμμαθητή ή μιας συμμαθήτριάς του. Για παράδειγμα, αν υποθέσουμε πως η Μαρία έτυχε στον Μάνο αυτό σημαίνει ότι είναι η μυστική του φίλη και αναλαμβάνει να τον φροντίζει διακριτικά και να κάνει όμορφες πράξεις κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Με αυτόν τον τρόπο όλα τα παιδιά απέκτησαν μυστικούς φίλους και συμφώνησαν να μη τους αποκαλύψουν για μια εβδομάδα. Όταν έφτασε η μέρα της αποκάλυψης, ο καθένας έφερε ένα μικρό δωράκι - κάρτα που είχε φτιάξει ή κάποιο παιχνίδι του που ήθελε να το χαρίσει. Η διαδικασία είχε ως εξής: διάλεξα ένα παιδί να καθίσει στην καρέκλα, ο μυστικός του φίλος αποκαλύφθηκε και του έδωσε το δώρο που του είχε ετοιμάσει. Στη συνέχεια, κάθισε στην καρέκλα το δεύτερο παιδί και περίμενε τον δικό του μυστικό φίλο να εμφανιστεί. Ακολούθησε συζήτηση για το πώς ένιωσαν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της εβδομάδας και τι ακριβώς έκαναν για να δείξουν έμπρακτα το ενδιαφέρον για τον φίλο τους.
Σεβασμός στη διαφορετικότητα - πρόληψη - καταπολέμηση ρατσιστικών φαινομένων
Η πλειοψηφία των μαθητών μου δεν κατάγεται από την Ελλάδα, γεγονός που εκ των πραγμάτων δημιουργεί ένα πολυπολιτισμικό πλαίσιο τάξης. Ως εκ τούτου, επιχείρησα να εφαρμόσω μια διαπολιτισμική προσέγγιση. Απώτερος σκοπός ήταν να δοθεί σε αυτά τα παιδιά η ευκαιρία να συμμετάσχουν ενεργά στο κοινωνικό γίγνεσθαι, διατηρώντας παράλληλα τη δική τους πολιτισμική ταυτότητα μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινά αποδεκτών αξιών, πρακτικών και διαδικασιών (Δαμανάκης, 1997).
Παρατηρήσαμε τους ήρωες των βιβλίων μας (Κλόντια, Αρμπέν, Νεσχάν, Πέτρος), τους ζωγραφίσαμε και βρήκαμε διαφορές, αλλά και ομοιότητες μεταξύ τους. Με κάθε ευκαιρία κάναμε αναφορά στις χώρες καταγωγής των μαθητών, οι οποίοι μοιράζονταν στην τάξη τα βιώματά τους σε αυτές (ήθη, έθιμα, γιορτές).
Παίρνοντας έναυσμα από το υποκεφάλαιο «Δικαίωμα στη ζωή» του μαθήματος της Μελέτης Περιβάλλοντος μιλήσαμε για το δικαίωμά όλων μας στη ζωή, το φαγητό, τα ρούχα, τα φάρμακα, το παιχνίδι, τη φροντίδα, την αγάπη και την εκπαίδευση. Με αφορμή μια εικόνα του βιβλίου η οποία απεικόνιζε ένα τυφλό παιδάκι να διαβάζει, μίλησα στα παιδιά για το σύστημα γραφής και ανάγνωσης των τυφλών, αλλά και για τη νοηματική γλώσσα. Διαθέτω πιστοποίηση επάρκειας και διδασκαλίας του κώδικα Braille, οπότε έφερα στην τάξη ένα κείμενο γραμμένο σε Braille, το οποίο έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στα παιδιά. Ακόμη, δόθηκε έμφαση στη διαφορετικότητα και συζητήσαμε για τα δικαιώματα, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν άτομα με κινητικά προβλήματα.
Έτσι, ξεκινήσαμε πιο συστηματικά την προσπάθεια να μαζέψουμε όσο το δυνατόν περισσότερα καπάκια από εμφιαλωμένα νερά προκειμένου να συμβάλλουμε και εμείς στην πρωτοβουλία να βοηθηθούν τα άτομα τα οποία αντιμετωπίζουν κινητικά προβλήματα.
Ακούσαμε το διδακτικό παραμύθι «Το ραγισμένο δοχείο», το οποίο μας διδάσκει πως αν ο καθένας μας μετατρέψει τις ατέλειες του διπλανού του σε κάτι χρήσιμο και όμορφο, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ καλύτερος.
Συμμετείχαμε στον Πανελλήνιο Εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης (21 Μαρτίου 2016) με θέμα: Ένα ποίημα για τους πρόσφυγες. Σκοπός ήταν η ευαισθητοποίηση και ο προβληματισμός των παιδιών πάνω στο προσφυγικό ζήτημα και η ενίσχυση της αλληλεγγύης προς τον συνάνθρωπο. Η προετοιμασία ξεκίνησε στην τάξη. Μερικές ημέρες πριν την εκδήλωση δόθηκαν στους μαθητές ορισμένες λέξεις - κλειδιά όπως για παράδειγμα, καμένη καρδιά, φωτιά πολέμου, πανιά και τα παιδιά κλήθηκαν να ζωγραφίσουν ό,τι φαντάζεται το καθένα για κάθε λέξη - φράση. Στη συνέχεια, έκοψαν τις ζωγραφιές τους και τις φύλαξαν σε έναν φάκελο τον οποίο κρατούσαμε μαζί μας την ημέρα της εκδήλωσης.
Στις 21 Μαρτίου βρεθήκαμε στη Λότζια και τραγουδήσαμε το τραγούδι «όλη η γη για ’μένα είναι πατρίδα» παρέα με άλλα σχολεία. Έπειτα, κολλήσαμε σε χαρτόνια τις ζωγραφιές μας και στίχους από σχετικά ποιήματα. Δείξαμε το δημιούργημά μας στον κόσμο και παρουσιάσαμε το ομαδικό ποίημα («Τα γενέθλια του Αρμπέν») που είχαμε συνθέσει στην τάξη θέλοντας να περάσουμε ένα μήνυμα κατά του ρατσισμού και υπέρ της διαφορετικότητας. Η εκδήλωση έκλεισε με το τραγούδι «Όπου υπάρχει αγάπη», το οποίο τραγούδησαν μαθητές και εκπαιδευτικοί πιασμένοι χέρι - χέρι (Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης). Το απόγευμα της ίδιας μέρας πραγματοποιήθηκε έκθεση των έργων των μαθητών στο Πολύκεντρο Νεολαίας («Ένα ποίημα για τους πρόσφυγες») .
Επίλυση προβλημάτων - συγκρούσεων
Με αφορμή τη γνωστή κινέζικη παροιμία η οποία διδάσκει ως υπεύθυνη συμπεριφορά «να μη δίνουμε ψάρια, αλλά να μάθουμε στους ανθρώπους να ψαρεύουν», μιλήσαμε για τη σημασία της επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων από τους ίδιους τους μαθητές. Αναφορικά με την επίλυση προβλημάτων δόθηκε έμφαση σε θέματα όπως: να ζητάει κανείς βοήθεια, να απολογείται, να δέχεται τις συνέπειες των πράξεών του και να λαμβάνει αποφάσεις. Ακόμη, ασχοληθήκαμε με την καλλιέργεια δεξιοτήτων επίλυσης συγκρούσεων, δηλαδή να μπορεί κανείς να αντιμετωπίζει τα πειράγματα και τις κατηγορίες, να μένει εκτός δραστηριοτήτων όταν πιέζεται από συνομηλίκους, να λέει «όχι» όταν απαιτείται, να διαχειρίζεσαι τον θυμό του και γενικά τα έντονα συναισθήματά του.
Συζητήσαμε για τα προβλήματα και τα κατηγοριοποιήσαμε σε μεγάλα και μικρά. Τόνισα πως τα μεγάλα προβλήματα είναι επικίνδυνα και χρειάζονται τη βοήθεια ενός ενήλικα για να λυθούν. Σε γενικές γραμμές ένα πρόβλημα είναι μεγάλο, όταν εμείς ή κάποιος άλλος κινδυνεύει. Τα παιδιά στη συνέχεια άκουσαν διάφορα σενάρια (για παράδειγμα, κάποιος κάνει θόρυβο την ώρα του μαθήματος) και κλήθηκαν να αποφανθούν εάν το πρόβλημα είναι μεγάλο ή μικρό. Κρατούσαν τους δείκτες τους κοντά μεταξύ τους εάν θεωρούσαν ότι πρόκειται για ένα μικρό πρόβλημα και μακριά τον έναν από τον άλλο, εάν θεωρούσαν πως το πρόβλημα ήταν μεγάλο.
Επίσης, συζητήσαμε για τη διαφορά ανάμεσα στο αναφέρω και στο καταδίδω, κοινώς «καρφώνω». Η συζήτηση αυτή αποδείχτηκε ιδιαιτέρως χρήσιμη, καθώς είχα γίνει αρκετές φορές μάρτυρας περιστατικών «καρφώματος» στον χώρο του σχολείου. Έπειτα, οι μαθητές συμπλήρωσαν σχετική φωτοτυπία που είχα ετοιμάσει προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα πότε πρέπει να απευθυνθούν για ένα πρόβλημα στον δάσκαλο και πότε είναι προτιμότερο να προσπαθήσουν μόνοι τους να το λύσουν. Η φωτοτυπία περιείχε τους ορισμούς του «αναφέρω» και του «καταδίδω», όπως επίσης και διάφορες προτάσεις: για παράδειγμα, πέταξε το μολύβι με δύναμη πάνω μου. Οι μαθητές έπρεπε να σημειώσουν τικ στο κατάλληλο κουτάκι: 1) Ναι, πρέπει να το αναφέρω 2) Όχι, δεν πρέπει να το καταδώσω (Αναφέρω - καταδίδω).
Για μικρά προβλήματα, τα παιδιά μπορούσαν να συμβουλεύονται τον τροχό της επιλογής, τον οποίο πλαστικοποιήσαμε και κολλήσαμε στη σχολική αίθουσα. Ο τροχός αποτελούνταν από 9 προτάσεις (παραδείγματος χάριν: περίμενε και ηρέμησε, παίξε με κάτι άλλο, φύγε μακριά, συζήτησέ το, ζήτα συγγνώμη, κάνε μια συμφωνία κ.λπ.). Ακολούθησε συζήτηση αναφορικά με την κάθε πρόταση του τροχού, μοιραστήκαμε παραδείγματα και έδωσα τις απαραίτητες διευκρινήσεις για να σιγουρευτώ πως όλοι οι μαθητές είχαν συμφιλιωθεί με τον τρόπο χρήσης του. Παρακίνησα τα παιδιά εάν αντιμετωπίζουν ένα μικρό πρόβλημα να δοκιμάζουν δύο από τις προτάσεις του τροχού και αν το πρόβλημα παραμείνει ή εξελιχτεί σε μεγάλο να συμβουλεύονται έναν ενήλικα που εμπιστεύονται (Ο τροχός της επιλογής).
Λίγο πριν τις διακοπές του Πάσχα είχαμε φτιάξει με τα παιδιά πασχαλιάτικα λαγουδάκια με μια κάλτσα και ρύζι. Τα παιδιά είχαν ενθουσιαστεί με τα συγκεκριμένα λαγουδάκια και έτσι σκέφτηκα να τα φέρω πάλι στο προσκήνιο. Το πασχαλιάτικο λαγουδάκι λοιπόν με γράμμα του ζητούσε από τα παιδιά συμβουλές για ένα πρόβλημα που αντιμετώπιζε με τον συμμαθητή του τον σκίουρο. Οι απαντήσεις των παιδιών ήταν εξαιρετικά εύστοχες και μου έδωσαν το «πράσινο φως» προκειμένου να θίξω το ευαίσθητο θέμα του σχολικού εκφοβισμού.
Σχολικός εκφοβισμός
Όπως λέει ο σοφός λαός, «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει». Έχοντας ως στόχο να δείξω τη δύναμη που έχουν οι άσχημες λέξεις κάλεσα έναν μαθητή να ζουλίξει με δύναμη ένα σωληνάριο με οδοντόκρεμα και να πει λέξεις - φράσεις που πληγώνουν ενώπιον των συμμαθητών του. Αφού άδειασε όλη την οδοντόκρεμα στο πιάτο, τον ρώτησα εάν θα μπορούσε να την ξαναβάλει όλη μέσα στο σωληνάριο. Τόσο εκείνος όσο και τα υπόλοιπα παιδιά συμφώνησαν ότι ήταν αδύνατο. Άκουσα τις απόψεις των παιδιών σχετικά με τη σκοπιμότητα της εν λόγω δραστηριότητας και τους εξήγησα πως όπως η οδοντόκρεμα, έτσι είναι και οι λέξεις που πληγώνουν… Από τη στιγμή που θα βγουν από το στόμα και θα φτάσουν στα αυτιά δε γυρνάνε πίσω. Ακολούθησε συζήτηση πάνω στη λεκτική βία και τις επιπτώσεις της (Bullying•Teaching children not to be rude).
Ασχοληθήκαμε με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σχολικού εκφοβισμού. Φέραμε παραδείγματα, έτσι ώστε τα παιδιά να είναι σε θέση να τον αναγνωρίζουν και να τον διακρίνουν από ένα πρόβλημα (Βία & Ενδοσχολική βία). Τα παιδιά σημείωσαν στο μπλοκάκι τους τα κριτήρια αναγνώρισης του σχολικού εκφοβισμού και μέσω του Classdojo έγιναν ντεντέκτιβ καλών και λιγότερο καλών συμπεριφορών. Επιγραμματικά αναφέρω πως το Classdoho είναι μια εφαρμογή διαχείρισης της τάξης που ενθουσιάζει τα παιδιά και συστήνω στους συναδέλφους να τη δοκιμάσουν. Σκοπός της εφαρμογής είναι να επιβραβεύει την ομαδικότητα, τη συμμετοχή, την προσπάθεια, τη βοήθεια στους άλλους, καθώς επίσης και να κρατά τους μαθητές σε εγρήγορση.
Στη συνέχεια, χρωματίσαμε και διακοσμήσαμε την αφίσα «Τα τρία Α του σχολικού εκφοβισμού» (Αναγνωρίζω, Αρνούμαι, Αντιδρώ) και δραματοποιήσαμε αποτελεσματικούς τρόπους άρνησής του (ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη μη λεκτική επικοινωνία - στάση σώματος, εκφράσεις ματιών και προσώπου, χειρονομίες).
Με αφορμή το κείμενο «Ο Καραγκιόζης δικηγόρος» στο μάθημα της Γλώσσας, κατασκευάσαμε τους βασικούς ήρωες του θεάτρου σκιών. Χρωματίσαμε, πλαστικοποιήσαμε και κόψαμε τις φιγούρες. Κατόπιν, ενώσαμε τα διάφορα κομμάτια με διπλόκαρφα και κολλήσαμε 2 ξυλάκια στο πίσω μέρος για να κινούμε τις φιγούρες. Τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες αυτοσχεδίασαν και έδωσαν τη δική τους παράσταση. Μέσω των παραστάσεων αυτών προσπάθησαν να μεταφέρουν το δικό τους μήνυμα κατά του σχολικού εκφοβισμού.
Παρακολουθήσαμε βίντεο που άπτονταν των θεμάτων της βίας, του σχολικού εκφοβισμού και της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης. Ενδεικτικά αναφέρω πως παρακολουθήσαμε την ταινία μικρού μήκους «Νίκησε τον νταή χωρίς να τον αγγίξεις», τον «Καραγκιόζη κατά της σωματικής τιμωρίας», καθώς και το «Το μυστικό της Νίκης». Ακούσαμε επίσης παρεμφερή τραγούδια, όπως για παράδειγμα το «Δε με πειράζει που εσύ διαφέρεις από 'μένα» και το «Σχολικός εκφοβισμός».
Αξιολόγηση - προτάσεις
Παρά τη μικρή χρονική διάρκεια και τις δυσκολίες που σαφώς υπήρξαν ο απολογισμός είναι θετικός, καθώς αρκετοί από τους στόχους που είχαν τεθεί αρχικά επιτεύχθηκαν. Τα παιδιά με χαρά έλαβαν μέρος στο σύνολο των δραστηριοτήτων και τα σχόλια που λάμβανα από εκείνα τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και στα τελικά στάδια υλοποίησης του προγράμματος ήταν ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά. Παρατήρησα μικρές αλλαγές προς το καλύτερο, γεγονός που με γέμισε με ικανοποίηση (για παράδειγμα, βελτίωση διαπροσωπικών σχέσεων και κλίματος τάξης, βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων - χρήση του τροχού για μικρά προβλήματα).
Τέλος, χωρίς να παραγνωρίζω τον ζωτικής σημασίας ρόλο του εκπαιδευτικού, θα ήθελα να αναφερθώ στον πρωταρχικό ρόλο της οικογένειας. Όπως είναι εδώ και πολύ καιρό γνωστό σε ψυχολόγους και ειδικούς της ψυχικής υγείας οι σχέσεις που αναπτύσσει το παιδί στη βρεφική - παιδική ηλικία συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη της προσωπικότητάς του, καθώς και στη διαμόρφωση των μετέπειτα σχέσεων κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με τη θεωρία της προσκόλλησης, η ποιότητα της σχέσης με τους γονείς - τροφούς στην πρώτη τρυφερή ηλικία επηρεάζει την ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου σε όλα τα στάδια της ζωής (Παπαδάκη - Μιχαηλίδη, 2006). Κατανοεί λοιπόν κανείς πως η εμπλοκή των γονέων στη σχολική ζωή του παιδιού τους και η στενή συνεργατική σχέση σχολείου - οικογένειας μπορούν να αποδειχτούν ευεργετικές για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Η αρμονική συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους γονείς, η αμφίδρομη ενημέρωση και η προσπάθεια αλληλοσυμπλήρωσης στις επιμέρους παρεμβάσεις μπορεί να επιφέρει μονάχα θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του παιδιού. Στην Ελλάδα, η συνεργασία σχολείου και οικογένειας περιορίζεται ως επί το πλείστον στη διαμόρφωση τυπικών σχέσεων στο πλαίσιο συγκεκριμένων υποχρεώσεων, όπως για παράδειγμα είναι η συμμετοχή των γονέων σε σχολικές εκδηλώσεις ή η ενημέρωσή τους για την ακαδημαϊκή πρόοδο του παιδιού τους (Γκλιάου - Χριστοδούλου, 2005). Ωστόσο, κυρίως τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζεται ένα αυξημένο ενδιαφέρον για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην κατεύθυνση ανάπτυξης αποτελεσματικής συνεργασίας σχολείου και οικογένειας. Καθώς ο ενεργητικός ρόλος της οικογένειας αποτελεί κομβικό παράγοντα για την εκπαιδευτική διαδικασία, καθίσταται απαραίτητη η ουσιαστική ενημέρωση των εκπαιδευτικών, ώστε να γνωρίσουν καλύτερα, αλλά και να αξιοποιήσουν τον ρόλο των γονέων.
Ευχαριστίες
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να εκφράσω τις εγκάρδιες ευχαριστίες μου στη διευθύντρια, καθώς τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ηρακλείου οι οποίοι στάθηκαν αρωγοί σε αυτή μου την προσπάθεια. Ακόμη, θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω θερμά τους γονείς των μαθητών για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν. Τέλος, ένα μεγάλο «ευχαριστώ» οφείλω στους μικρούς μαθητές για τη συνεργασία και την προθυμία τους να συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις δραστηριότητες. Χωρίς εκείνους η διεξαγωγή του προγράμματος θα ήταν αδύνατη.
Αναφορές
- Γκλιάου - Χριστοδούλου, Ν. (2005). Η ανάγκη επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στην κατεύθυνση ανάπτυξης αποτελεσματικής συνεργασίας σχολείου - οικογένειας. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 10, 74 - 83.
- Δαμανάκης, Μ. (1997). Η Εκπαίδευση των Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών Μαθητών στην Ελλάδα. Διαπολιτισμική προσέγγιση. (εκδ. Gutenberg). Αθήνα.
- Καμπέρη - Τζουριάδου, Πανταζή, Ε. (2004). Παιχνίδια γνωριμίας, εμπιστοσύνης συνεργασίας. Παιδαγωγικά Παιχνίδια. (Τεύχος Α΄). Ιωάννινα.
- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011). Σχολική και κοινωνική ζωή.
- Παπαδάκη - Μιχαηλίδη, Ε. (2006). Ο δεσμός της αγάπης (4η έκδ.). Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.
- Crocker, J. & Wolfe, C. T. (2001). Contingencies of self-worth. Psychological Review, 108, 593 - 623.
- Di Paula, A., & Campbell, J. D. (2002). Self-esteem and persistence in the face of failure. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 711–724.
- Mruk, C. J. (2006). Self Esteem Research, Theory, and Practice: Toward a Positive Psychology of Self Esteem. New York: Springer.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου