Η καλλιέργεια Υπευθυνότητας - Αυτοπειθαρχίας και Δεξιοτήτων για την Επίλυση Συγκρούσεων

Το σχολείο των παιδιών

Σοφία Μαρκογιαννάκη, Μαρία Λουμπάκη, Ιωάννης Νικολουδάκης

52ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου  

Περίληψη

Στη διάρκεια του προγράμματος τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα και να θέσουν τα ίδια όρους λειτουργίας της ομάδας. Ενισχύθηκε ο αυτοσεβασμός και η εμπιστοσύνη των παιδιών στα δικά τους κριτήρια αξιολόγησης και ενθαρρύνθηκαν στο να διαφοροποιούνται από τους άλλους και να αρνούνται αυτό που τους ζητούν αν αισθάνονται άβολα με αυτό. Μίλησαν για θέματα συνεργασίας και επαφής στην ομάδα. Κατόπιν, η ομάδα έθεσε τις προϋποθέσεις δημιουργίας ενός σχολείου που συμβάλλει στη μείωση της επιθετικότητας. Μέσα από την έκφραση των συναισθημάτων τα μέλη της ομάδας είδαν τα αρνητικά και τα θετικά συναισθήματα, τον τρόπο που εκφράζεται ο εκνευρισμός και ο θυμός. Στη συνέχεια «ειπώθηκαν» οι «λέξεις που πληγώνουν» και μπορεί να είναι η αιτία ή η αφορμή επιθετικών συμπεριφορών. Αναγνωρίστηκε η σημασία της επικοινωνίας ως μέσο επίλυσης διαφορών και διαμόρφωσης καλών σχέσεων. Συζητήθηκε η διαφορετικότητα που μπορεί να αποτελέσει αφορμή για κακομεταχείριση ή μη κατανόηση με αποτέλεσμα να παρατηρούνται εντάσεις, συγκρούσεις, δυσκολίες. Τελικά διερευνήθηκαν οι τρόποι με τους οποίους εκφράζονται οι συγκρούσεις και δόθηκε η ευκαιρία στα μέλη της ομάδας να αναζητήσουν άλλους τρόπους επίλυσης συγκρούσεων.

Η καλλιέργεια Υπευθυνότητας - Αυτοπειθαρχίας και Δεξιοτήτων για την Επίλυση Συγκρούσεων

Λέξεις κλειδιά

Δυναμική ομάδας, υπευθυνότητα, αυτοπειθαρχία, διαφορετικότητα, σεβασμός, διαχείριση συναισθήματος και συγκρούσεων

Κατηγορία προγράμματος

Αγωγής Υγείας

Εισαγωγή

Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, επεξεργάζεται θέματα που συνδέονται με την παιδική επιθετικότητα και την πρόληψή της. Το υλικό βασίζεται στη βιωματική προσέγγιση και χρησιμοποιεί δραστηριότητες ενεργητικής μάθησης, κατάλληλες για τα παιδιά αυτής της ηλικίας.

Προσπαθεί να προσφέρει ένα φανταστικό πλαίσιο, στο οποίο τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας να επεξεργαστούν θέματα της καθημερινότητάς τους. Τα παιδιά είναι ελεύθερα να εκφραστούν, χωρίς την κριτική των ενηλίκων. Παράλληλα επικοινωνούν, παίζουν, καβγαδίζουν και κάποιες φορές πληγώνουν το ένα το άλλο.

Τα θέματα παρουσιάζουν μια ακολουθία, έτσι ώστε αρχικά τα παιδιά να εξοικειωθούν με τη διαδικασία και το πνεύμα του προγράμματος. Στη συνέχεια προχωρούν στο θέμα, συζητώντας για την επικοινωνία και τη συναισθηματική εκπαίδευση και από εκεί στην παιδική επιθετικότητα και τις εκφράσεις της στο σχολείο.

Σκοπός και στόχοι

Ένα πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της επιθετικότητας δεν υπόσχεται να εξαφανίσει την επιθετικότητα, ο στόχος είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναγνωρίσουν τις αντιλήψεις τους για την επιθετικότητα, να βρουν άλλους τρόπους έκφρασης των συναισθημάτων τους, να καλλιεργήσει την ενσυναίσθηση των παιδιών για τα συναισθήματα των άλλων και να εμπνεύσει μιαν ατμόσφαιρα ομαδικότητας και ενδιαφέροντος.

Παιδαγωγικοί στόχοι προγράμματος

• Ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων της υπευθυνότητας - αυτοπειθαρχίας με στόχο την ενδυνάμωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του κάθε μαθητή.
• Αποδοχή της διαφορετικότητας και  σεβασμός της προσωπικότητας.
• Δημιουργικό και ευχάριστο σχολικό περιβάλλον χωρίς συγκρούσεις.

Περιγραφή δράσης

Πρώτη Συνεδρία :

«Η πυξίδα του προγράμματος» - Γνωριμία με την ομάδα – Συμφωνία των όρων - πρωτόκολλο

Δράση 1η:  Δέσιμο ομάδας - συμβόλαιο.

Δράση 2η:  Κουβάρι γνωριμίας.

Δράση 3η: Αφήγηση ιστορίας με τίτλο «Ταξίδι πάνω στα φτερά του γλάρου»            καθοδηγούμενη χαλάρωση.

Δράση 4η: Χωρισμός των παιδιών σε ομάδες. Όνομα ομάδας - επιλογή και ομαδική ζωγραφιά με απεικόνιση την ομάδα τους.

Δράση 5η: Συζήτηση - Εντυπώσεις - Προσδοκίες από την πρώτη συνάντηση.

Δεύτερη Συνεδρία :

«Η δύναμη της φιλίας» - Ομαδικό πνεύμα  - Τα χαρακτηριστικά μιας καλής και αποδοτικής συνεργασίας

Δράση 1η: Αφήγηση της ιστορίας από το Θιβέτ με τίτλο «Η δύναμη της φιλίας».

Δράση 2η: Εργασία με ομάδες. Καταγράψτε: Τι βοηθά και τι εμποδίζει μια ομάδα παιδιών να γίνει μια καλή παρέα.

Δράση 3η: Ανακοίνωση και τοποθέτηση σε μεγάλο χαρτόνι των συμπερασμάτων (από έναν εκπρόσωπο κάθε ομάδας).

Δράση 4η: Συνεργασία όλων των ομάδων, εργασία χαρτοκοπτική - κολλάζ, αφίσα «Το δέντρο της τάξης μας».

Δράση 5η: Συζήτηση των συμπερασμάτων.

Τρίτη Συνεδρία:

«Θεατές στον εκφοβισμό» -  Πιθανά σενάρια και ρόλοι - Δραματοποίηση

Δράση 1η: Αφήγηση της ιστορίας «Τρέχει, τρέχει ο Ορφέας… σκέψεις ενός γέρικου δέντρου» (από το εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς “ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΙΣΤΟΡΙΕΣ” ένα εγχειρίδιο για την πρόληψη και καταπολέμηση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο σχολείο).

Η ιστορία μας έχει ως στόχο να ευαισθητοποιήσει και να προβληματίσει τους μαθητές  όσον αφορά τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει η ομάδα εκείνη των μαθητών - θεατών, που υιοθετεί μια όχι πιο άμεση συμπεριφορά, αλλά μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνη.

Δράση 2η: Φύλλο εργασίας, Δραστηριότητα - επεξεργασία κειμένου. Αποσαφήνιση του ρόλου του θεατή.

Δράση 3η: Συζήτηση για πιθανά σενάρια για το τέλος της ιστορίας.

Δράση 4η: Δραματοποίηση από κάθε ομάδα του δικού της σεναρίου.

Τέταρτη Συνεδρία:

«Συναισθήματα» - Καθοδηγούμενη οπτικοποίηση των συναισθημάτων και κατανόησή τους

Δράση 1η: Αφήγηση της ιστορίας «Το κρυφτό της Αγάπης» (μουσική υπόκρουση Μ. Χατζηδάκης). Συζήτηση - Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς συναισθήματα.

Δράση 2η: Φύλλο εργασίας - χρωματίζω τα πρόσωπα στο πάζλ των συναισθημάτων.

Δράση 3η: «Το παιχνίδι με το βάζο» οπτικοποίηση των συναισθημάτων και κατανόησή τους.

Δράση 4η: Ομαδική εργασία - συνεργασία ομάδων, «Το δέντρο των συναισθημάτων».

Πέμπτη Συνεδρία:

«Θυμός - ο γίγαντας των συναισθημάτων» - Βιολογικές και σωματικές αλλαγές, όταν θυμώνουμε

Δράση 1η: Φύλλο εργασίας «Τα συναισθήματα αλλάζουν».

Δράση 2η: Αφήγηση της ιστορίας «Η ιστορία του πράσινου δράκου». Συζήτηση - Αλλαγές βιολογικές στο σώμα μας όταν θυμώνουμε.

Δράση 3η: Φύλλο εργασίας «Είμαι θυμωμένος όταν…. » Συζήτηση.

Δράση 4η: «Τεχνικές διαχείρισης θυμού - τεχνικές χαλάρωσης»  ( 5 τεχνικές).

Έκτη  Συνεδρία:

«Τεχνικές Διαχείρισης Θυμού» - Δραματοποίηση και εφαρμογή των τεχνικών διαχείρισης

Δράση 1η: Κατασκευή μπρελόκ με τις πέντε τεχνικές διαχείρισης θυμού. Ζωγραφική - πλαστικοποίηση και κατασκευή μπρελόκ.

Δράση 2η: Δραματοποίηση και εφαρμογή των τεχνικών διαχείρισης θυμού από τις ομάδες των παιδιών.

Έβδομη Συνεδρία:

«Αυτοεικόνα» -  Γνωρίζω καλύτερα τον εαυτό μου

Δράση 1η: Αφήγηση της ιστορίας «Ο διψασμένος κότσυφας» Συζήτηση – εμπιστοσύνη στον εαυτό μας.

Δράση 2η: Συμπλήρωση φύλλων εργασίας «Γνωρίζω καλύτερα τον εαυτό μου» και «Συμπληρώνω τις φράσεις».

Δράση 3η: «Ένα μετάλλιο για τον εαυτό μου» Ζωγραφίζω και γράφω γιατί απονέμω μετάλλιο στον εαυτό μου.

Όγδοη Συνεδρία:

«Λεκτική βία – οι λέξεις πληγώνουν» -  Λέξεις που πληγώνουν - Λέξεις που στηρίζουν

Δράση 1η: Ανάγνωση του κειμένου της καμπάνιας «Όπλο επιλογής» της εντυπωσιακής καμπάνιας του αμερικανού φωτογράφου από το Ορλάντο της Φλόριντα, Ριτς Τζόνσον, ο οποίος είχε πέσει κι αυτός θύμα λεκτικής βίας ως παιδί, ονόμασε την καμπάνια του Weapon of Choice (όπλο επιλογής). «Ανακαλύψαμε ότι η σωματική και η λεκτική βία συχνά πηγαίνουν χέρι - χέρι», λέει, «και το γεγονός ότι κάποιος επιλέγει να κάνει χρήσιμη της σωματικής αντί της λεκτικής βίας, είναι ακριβώς αυτό: επιλογή». Κάλεσε στο στούντιο παιδιά και έφηβους, από τον κύκλο των φίλων του, αλλά και άγνωστους εθελοντές μέσω των social media. Τους έβαλε να αφηγηθούν τις προσωπικές τους εμπειρίες ως θύματα λεκτικής βίας και τους ζήτησε να διαλέξουν τη λέξη που τους πλήγωσε περισσότερο: «Άχρηστη», «χοντρή», «τσούλα», «βλάκας», «άσχημος»... Την υπόλοιπη δουλειά ανέλαβε ένας μακιγιέρ και ο Ριτς αποτύπωσε το τελικό αποτέλεσμα στον φακό του. Δείχνουμε στα παιδιά τις φωτογραφίες. Συζήτηση... ποια λέξη σας πληγώνει περισσότερο.

Δράση 2η: Φύλλα εργασίας «Λέξεις που πληγώνουν» « Λέξεις που στηρίζουν».

Δράση 3η: Κατασκευή ενός ζαριού από κάθε ομάδα.

Δράση 4η: Ομαδικό παιχνίδι … ρίχνοντας το ζάρι.

Ένατη Συνεδρία:

«Ρατσισμός και προκαταλήψεις» - Αποσαφήνιση των εννοιών, στερεότυπα και προκαταλήψεις

Δράση 1η: Συστήνουμε στα παιδιά τον Σποκ δείχνοντας φωτογραφίες του από το διαδίκτυο. Εξηγούμε ότι πρόκειται για έναν φανταστικό ήρωα της ταινίας και τηλεοπτικής σειράς Star Trek, ο οποίος γεννήθηκε από μητέρα ‐ άνθρωπο και πατέρα ‐ Βάλκαν.  Εξηγούμε στα παιδιά ότι μια πραγματική έφηβος έγραψε πριν μερικά χρόνια επιστολή στον Σποκ μέσω ενός νεανικού περιοδικού, ζητώντας του συμβουλές για την απόρριψη που η ίδια ζει λόγω της εμφάνισής της. Διαβάζουμε το εισαγωγικό κομμάτι, την επιστολή της κοπέλας και την  απάντηση του Σποκ από το άρθρο της ηλεκτρονικής εφημερίδας Lifo.

Δράση 2η: Συζητώντας, καθοδηγούμε τα παιδιά με ερωτήσεις όπως: Τι νομίζετε για τις συμβουλές του Σποκ προς την κοπέλα; Θα της λέγατε κάτι άλλο; Πόσο σημαντικό είναι τελικά το αν είναι κανείς δημοφιλής;

Δράση 3η: Συζήτηση για στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αποσαφήνιση των εννοιών.

Σκοπός της συζήτησης είναι να οδηγηθούμε στη διαπίστωση πώς συμπεριφορές οποιασδήποτε μορφής που μειώνουν, προσβάλλουν, υποτιμούν και στερούν ευκαιρίες από συγκεκριμένα άτομα ή ομάδες ατόμων είναι απαράδεκτες.

Δράση 4η: Φύλλο εργασίας - Συμπληρώνω δίπλα από κάθε κατάσταση τα συναισθήματα που θα ένιωθα.

Δέκατη Συνεδρία:

« Επικοινωνία» -  Έννοια της επικοινωνίας, η έλλειψή της ως αιτία σύγκρουσης

Δράση 1η: Αποσαφήνιση της έννοιας επικοινωνία. Η επικοινωνία είναι μια διαδικασία που ο καθένας θα πρέπει να φροντίζει να καλλιεργεί και να τροφοδοτεί δημιουργώντας έτσι ζεστές και αληθινές σχέσεις, ώστε σε περιπτώσεις συγκρούσεων και διαφορών να είναι πιο εύκολο για τον καθένα να «μπει» στη θέση του άλλου, να κατανοήσει τη συμπεριφορά του και να επιλυθούν ομαλότερα τα προβλήματα.

Δράση 2η: Φύλλο εργασίας - Αναγνωρίζω πού υπάρχει επικοινωνία στις εικόνες.

Δράση 3η: Δραματοποίηση της επικοινωνίας και της μη επικοινωνίας.

Ενδέκατη Συνεδρία:

«Διαχείριση συγκρούσεων» - Δραματοποίηση συγκρούσεων και ανακάλυψη πιθανών λύσεων

Δράση 1η: Με αφορμή κάποια σύγκρουση, διαφωνία, τσακωμό ή  καβγά στο διάλειμμα, ζητούμε από τα παιδιά να εξηγήσουν τους λόγους της σύγκρουσης. Υποβοηθούμε τη συζήτηση με ερωτήσεις όπως: Πού νομίζετε ότι οφείλεται η κατάσταση; Ποιες οι συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς;

Δράση 2η: Δείχνουμε στα παιδιά εικόνες που δείχνουν άτομα σε διάφορες μορφές σύγκρουσης. Ζητούμε να σκεφτούν κάποια κριτήρια για να τις ομαδοποιήσουν με βάση το είδος της σύγκρουσης (λεκτική ή μη λεκτική σύγκρουση, σωματική ή μη σωματική, οικογενειακή ή μη, με την εμπλοκή παιδιών ή χωρίς, δημόσια ή ιδιωτική κ.λ.π. )

Δράση 3η: Ζητούμε από τα παιδιά,  να ομαδοποιήσουν τις εικόνες με βάση το κριτήριο της υγιούς και μη υγιούς σύγκρουσης. Συζητούμε ποιοι τρόποι σύγκρουσης ή διαφωνίας είναι πιο υγιείς και γιατί. Καταλήγουμε στη διαπίστωση ότι οι σκηνές που δεν περιλαμβάνουν σωματική βία και καταστροφές, αλλά παρουσιάζουν άτομα να συζητούν έντονα, σοβαρά και ήρεμα, αποτελούν μορφές πιο υγιούς σύγκρουσης. Επισημαίνουμε βέβαια τη δύναμη που μπορεί να έχουν τα λόγια και το κακό που μπορεί να προκαλέσουν.

Δράση 4η: Ζητούμε από τα παιδιά να καταγράψουν βασικά στοιχεία μιας υγιούς διαφωνίας ή σύγκρουσης με αφορμή τις εικόνες. Ανακοίνωση από τους εκπροσώπους των ομάδων.

Δράση 5η: Στην καταληκτική συζήτηση, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις είναι απαραίτητες και εποικοδομητικές όταν γίνονται στο πλαίσιο σεβασμού προς τα άτομα με τα οποία διαφωνούμε.

Δωδέκατη Συνεδρία:

«Αποχαιρετώντας την Ομάδα» -  Αξιολογώντας το πρόγραμμα, εμπειρίες και απόψεις για το πρόγραμμα

Δράση 1η: Ενημέρωση των παιδιών ότι είναι η τελευταία μας συνάντηση.

Συγγραφή ιστορίας με πέντε λέξεις ένα ρήμα (θυμώνει), ένα χρώμα (λευκό), ένα ζώο (σπουργίτι), ένα επίρρημα (κάτω) και ένα αντικείμενο (μολύβι).

Δράση 2η: Φύλλο εργασίας «Το μονοπάτι των συναντήσεών μας». Η πορεία μου στην (ομάδα) πρόγραμμα, από την αρχή μέχρι σήμερα. Προσθέσετε σχέδια, σύμβολα ή λόγια για τις σημαντικές στιγμές που ζήσατε.

Ευχαριστίες

Θερμές ευχαριστίες σε όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες, της Δ΄ τάξης του σχολείου μας, για την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία τους.

Αναφορές

Δηµητρόπουλος Ε. (1981), Παιδαγωγική ψυχολογία: οι θεωρίες της µαθήσεως. Αθήνα: Παπαζήσης.

Ευαγγελόπουλος  Σ. (1998), Θέματα Παιδαγωγικής Ψυχολογίας. Τόµος Γ’: Προβλήματα σχολικού περιβάλλοντος και πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.

Κοσσυβάκη Φ. (2001). Κριτική επικοινωνιακή διδασκαλία. Κριτική προσέγγιση της διδακτικής πράξης. Αθήνα: Gutenberg.

Ματσαγγούρας Η. (1987). Ομαδοκεντρική διδασκαλία και μάθηση. Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας κατά ομάδες. Αθήνα: Γρηγόρη.

Ματσαγγούρας  Η. (2000α). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Ματσαγγούρας Η. (2000β). Στρατηγικές Διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg.

Ματσαγγούρας Η. (2003α). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Ματσαγγούρας Η. (2003β) Ευέλικτη Ζώνη Διαθεματικών Προσεγγίσεων: Μια εκπαιδευτική καινοτομία που αλλάζει το σχολείο. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Πετρουλάκης Ν. (1981). Προγράµµατα, Εκπαιδευτικοί στόχοι, Μεθοδολογία, Αθήνα Πυργιωτάκης, Ι. (1986). Κοινωνικοποίηση και εκπαιδευτικές ανισότητες, Αθήνα.

Φράγκος Χ. (1984). Ψυχοπαιδαγωγική (Θέµατα Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας, Παιδείας, ∆ιδακτικής και Μάθησης), Αθήνα.

Φραγκουδάκη Α. (1985). Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (Θεωρίες για την Κοινωνική Ανισότητα στο σχολείο), Αθήνα.