Water Ecoculture

Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το υδάτινο στοιχείο

Μαρία Αρβανίτη,  Αρχοντία Μανδαλενάκη

Νηπιαγωγείο Ζάννειο  

Περίληψη

Το Νηπιαγωγείο του Ζαννείου Εκπαιδευτηρίου υλοποίησε το πρόγραμμα Water Ecoculture σε συνεργασία με την Γ' Δημοτικού. Έχοντας ως βάση τη δομή του προγράμματος αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τη διαφορά της ηλικίας των μαθητών, η προσπάθεια που έγινε ήταν τέτοια ώστε να μπορέσουν να αλληλεπιδράσουν και να σχεδιάσουν τα βήματα μιας ολοκληρωμένης έρευνας. Οι μαθητές μπόρεσαν να μπουν σε θέση ερευνητή, πράγμα το οποίο αποτέλεσε σημαντικό ρόλο στη διεξαγωγή του προγράμματος καθώς ήταν εκείνοι που όριζαν τον τρόπο με τον οποίο θα προσέγγιζαν το θέμα. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, αναπτύχθηκε η κριτική τους σκέψη και κατάφεραν να αποκομίσουν ουσιαστικές γνώσεις. Σημαντικό κομμάτι του προγράμματος αποτέλεσε η συλλογή στοιχείων από τον χώρο αφού οι μαθητές μπορούσαν τόσο να σκεφτούν και να επιλέξουν τα κατάλληλα εργαλεία όσο και να επεξεργαστούν και να μελετήσουν εκτενέστερα τα ευρήματά τους. Η παρουσίαση του προγράμματος στο κοινό μέσα από μια πολυτροπική έκθεση, ήταν ένα κίνητρο για να γνωρίζουν τα παιδιά ότι η προσπάθειά τους ολοκληρώθηκε επιτυχώς και τα αποτελέσματα έγιναν γνωστά σε οικείους τους.

Water ecoculture 

Λέξεις κλειδιά

Νερό, Υδάτινοι πόροι, Αειφόρος ανάπτυξη, Φράγμα Αποσελέμη

Κατηγορία προγράμματος

Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Εισαγωγή

Το πρόγραμμα Water Ecoculture είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Σχεδιάστηκε για να προσφέρει την ευκαιρία να αναπτύξουν τα νήπια δεξιότητες και γνώσεις για την επιστημονική παρατήρηση. Παράλληλα δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να αποκτήσουν επίγνωση της σημασίας του νερού για τον πλανήτη μας, του τρόπου με τον οποίο η παρουσία του νερού συνδέεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου πολιτισμού και της σχέσης αλληλεξάρτησης που αναπτύσσεται μεταξύ του περιβάλλοντος, των οικονομικών και των κοινωνικο-πολιτισμικών διαστάσεων της ανάγκης και της χρήσης του νερού. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αποσκοπεί να καλλιεργήσει τις μαθησιακές περιοχές των Φυσικών Επιστημών και της Αειφόρου Ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα εμπλέκει και τα λοιπά μαθησιακά πεδία.

Συνεργαζόμενοι φορείς

Το πρόγραμμα οργανώθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Προσχολικής Αγωγής (ΟΜΕΡ) σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Για την υλοποίηση του προγράμματος συνεργαστήκαμε με τον Οργανισμό Ανατολικής Κρήτης (Ο.Α.Κ.), δίνοντάς μας τη δυνατότητα να επισκεφθούμε τον υδάτινο χώρο που επέλεξαν τα παιδιά.

Τέλος, συνεργαστήκαμε με το Ζάννειο Δημοτικό Σχολείο και συγκεκριμένα με το τμήμα της Γ΄τάξης, με σκοπό να καλλιεργήσουμε τις κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες των παιδιών, καθώς η συγκεκριμένη πρακτική τους επιτρέπει να λειτουργούν και να επιτυγχάνουν πράγματα στη Ζώνη της Επικείμενης Ανάπτυξης.

Μέθοδοι διδασκαλίας

Οι μέθοδοι διδασκαλίας στις οποίες στηριχθήκαμε για την υλοποίηση του προγράμματος ήταν η διερευνητική μάθηση, καθώς και η ομαδοσυνεργατική.

Η ιδέα της διδασκαλίας των θετικών επιστημών μέσω μιας διερευνητικής διαδικασίας (inquiry) έχει μακρά ιστορία στην εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες. Ειδικότερα, κατά τον Linn, Davis&Bell (2004) η διερεύνηση ορίζεται ως: «η συνειδητή διαδικασία διάγνωσης προβλημάτων, κριτικής θεώρησης πειραμάτων, και διάκρισης εναλλακτικών λύσεων, σχεδιασμού ερευνών, διερεύνησης εικασιών, αναζήτησης πληροφοριών, κατασκευής μοντέλων, συζήτησης με «ομοίους» (peers),και διατύπωσης συνεκτικών επιχειρημάτων».

Η ομαδοσυνεργατική μάθηση κατά τον Slavin(1980) ορίζει ότι: «τα μέλη μιας ομάδας εργάζονται και μαθαίνουν από κοινού, ώστε να επιτύχουν ένα κοινό στόχο».

Παράλληλα κατά τους Johnson & Johnson (1975) η ομαδοσυνεργατική μάθηση είναι η διαδικασία κατά την οποία: «τα μέλη μιας ομάδας αισθάνονται θετική αλληλεξάρτηση, ο ένας δεν μπορεί να επιτύχει τον επιδιωκόμενο σκοπό χωρίς τους άλλους και χωρίς να εντάξει την προσπάθειά του στις προσπάθειες της ομάδας».

Σκοπός και στόχοι

Η στοχοθεσία του προγράμματος σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών Νηπιαγωγείου (2011) στις μαθησιακές περιοχές, είναι η ακόλουθη:

Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη

1. Να γνωρίσουν τις επιπτώσεις στη ζωή του ανθρώπου από τη δημιουργία του φράγματος.
2. Να αναπτύξουν το αίσθημα του «ανήκειν».

Φυσικές Επιστήμες

1. Να κατακτήσουν γνώσεις μέσα από την επιστημονική παρατήρηση.
2. Να εντοπίσουν φυσικούς πόρους που εκμεταλλεύεται ο άνθρωπος.
3. Να αναγνωρίσουν την επίδραση του ανθρώπου στη φύση.
4. Να αναγνωρίσουν τα καιρικά φαινόμενα.
5. Να γνωρίσουν τις ιδιότητες του νερού παρατηρώντας αντίστοιχα πειράματα.
6. Nα πειραματιστούν και να γνωρίσουν τις τρεις φυσικές καταστάσεις του νερού.
7. Να κατανοήσουν τον κύκλο του νερού μέσα από τις διαδικασίες της εξάτμισης, της συμπύκνωσης και της υγροποίησης.

Τεχνολογίες Πληροφοριών & Επικοινωνιών

1.   Να αναζητήσουν πληροφορίες σε διάφορες μορφές.

2.   Να κατανοήσουν πως οι Τ.Π.Ε. συνεργάζονται μεταξύ τους.

3.   Να αυτονομηθούν σταδιακά στη χρήση των Τ.Π.Ε.

Περιβάλλον και εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη

1. Να υιοθετήσουν στάσεις και συμπεριφορές που ενισχύουν την εξοικονόμηση του νερού στην τάξη και στο σπίτι.
2. Να αναγνωρίσουν τις δυνατότητες που έχουν να συμβάλλουν θετικά στο ζήτημα ορθολογικής διαχείρισης του νερού.
3. Να υιοθετήσουν θετικές στάσεις και συμπεριφορές.

Μαθηματικά

1. Να πραγματοποιήσουν καταμετρήσεις ποσοτήτων με διάφορες μορφές.
2. Να ανακαλύψουν τρόπους κι εργαλεία για να κάνουν μετρήσεις.
3. Να χρησιμοποιήσουν μη τυπικές μονάδες μέτρησης ώστε να συνειδητοποιήσουν τη σημασία των τυπικών.
4. Να προσεγγίσουν τη χρήση τυπικών εργαλείων μέτρησης.

Γλώσσα

1. Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.
2. Να διατυπώσουν ερωτήματα κατά τη διαδικασία της παρατήρησης.
3. Να διατυπώσουν πιθανά ερωτήματα για τη διαμόρφωση μιας συνέντευξης.
4. Να αντιληφθούν διαισθητικά πως ο λόγος προσαρμόζεται ανάλογα τη σχέση με το συνομιλητή.
5. Να γνωρίσουν τον χάρτη ως πληροφοριακό κειμενικό είδος.

Τέχνες

1. Να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με εικαστική απεικόνιση με αφορμή την επίσκεψή μας στο φράγμα.
2. Να αναγνωρίσουν τα χρώματα στο φυσικό περιβάλλον και στα έργα τέχνης.
3. Να παρατηρήσουν το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και να αντλήσουν θέματα απ’ αυτό.
4. Να εκφραστούν με οπτικοακουστική έκφραση.
5. Να εκφραστούν με εικόνες, ήχο και κίνηση.

Περιγραφή δράσης

Το πρόγραμμα εξελίχτηκε μέσα από τρεις διαδοχικές φάσεις, την προπαρασκευαστική φάση (εμπλοκή, προετοιμασία και καλλιέργεια δεξιοτήτων), τη φάση της επιτόπιας έρευνας και τη φάση της επεξεργασίας και παρουσίασης των πληροφοριών (ολοκλήρωση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων).

Προπαρασκευαστική Φάση

Σκοπός της συγκεκριμένης φάσης ήταν τα παιδιά να μάθουν να παρατηρούν συστηματικά, να βρουν ένα τρόπο για να κάνουν μετρήσεις και υπολογισμούς χρησιμοποιώντας τυποποιημένα και μη εργαλεία και αυθαίρετες ή συμβατικές μονάδες μέτρησης, να διατυπώνουν κατάλληλες ερωτήσεις και να αναπτύσσουν προσοχή, ενεργό συμμετοχή και σκόπιμη συζήτηση. Επιπλέον να εντοπίσουν τις πλησιέστερες πηγές νερού και να οργανώσουν μια επίσκεψη ώστε να τις μελετήσουν.

Η προπαρασκευαστική φάση υλοποιήθηκε μέσα από τέσσερις κοινές συναντήσεις των τμημάτων του Νηπιαγωγείου και της Γ’ Δημοτικού. Στην πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε η γνωριμία των μαθητών και δημιουργήθηκαν οι ομάδες εργασίας. Κατά τη δεύτερη συνάντηση οι μαθητές του Δημοτικού παρουσίασαν στα νήπια τους υδάτινους πόρους της Κρήτης με σκοπό να αποφασίσουν από κοινού ποιον χώρο θα επισκεφθούν. Ο χώρος που επέλεξαν ήταν το Φράγμα Αποσελέμη, εφόσον ήταν ο κοντινότερος σε απόσταση. Οι ομάδες κατά την τρίτη συνάντηση παρουσίασαν ποικίλο εποπτικό υλικό που είχαν προσκομίσει από το σπίτι τους και αφού το επεξεργάστηκαν σε ομάδες και άντλησαν τις απαραίτητες σχετικές πληροφορίες το παρουσίασαν στους συμμαθητές τους μέσα από την τεχνική του κολάζ. Στην τέταρτη και τελευταία συνάντηση της προπαρασκευαστικής φάσης οι μαθητές αναζήτησαν χρήσιμα υλικά και εργαλεία για την επίσκεψή μας στο Φράγμα Αποσελέμη. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, οι συζητήσεις μεταξύ των ομάδων ηχογραφήθηκαν, ως εργαλείο ανατροφοδότησης.

Οι μαθητές του Νηπιαγωγείου παράλληλα υλοποίησαν πειράματα αποσκοπώντας στην ανακάλυψη των ιδιοτήτων του νερού. Συγκεκριμένα ασχολήθηκαν με τη διαπερατότητα, την πλεύση και τη βύθιση. Προβληματίστηκαν σχετικά με την κατανάλωση του νερού και προσπάθησαν να βρουν έναν τρόπο για να τη μετρήσουν. Εφόσον υπήρχαν διαφορετικά είδη μέτρησης (κανάτα) στο σπίτι και στο σχολείο, καταλήξαμε σε ένα συγκεκριμένο δοχείο που χρησιμοποιούσαμε στο σχολείο ως αυθαίρετη μονάδα μέτρησης. Με την κανάτα αυτή προχωρήσαμε σε καθημερινή καταγραφή της κατανάλωσης νερού στην τάξη για έναν μήνα. Με την ολοκλήρωση της καταγραφής τα παιδιά πραγματοποίησαν συγκρίσεις και προέβησαν σε ανάλογα συμπεράσματα.

Επιπλέον αναλύσαμε το κειμενικό είδος του λογαριασμού και τα παιδιά συνειδητοποίησαν ότι πληρώνουμε το κόστος του νερού που καταναλώνουμε. Για να πάρουμε μια ιδέα σχετικά με το κόστος του νερού, υπολογίσαμε πόσο κοστίζει η εβδομαδιαία κατανάλωση σε κάθε τάξη, αν η τιμή του ενός λίτρου αντιστοιχεί σε ένα ευρώ.

Φάση της επιτόπιας έρευνας

Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης τα παιδιά ενεπλάκησαν άμεσα με το σχέδιο εργασίας (την επίσκεψή τους), οικοδόμησαν τη σκέψη τους και προσπάθησαν να κατανοήσουν το θέμα τους χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που συνέλεξαν στον τόπο της επίσκεψης. Τα παιδιά αποφάσισαν αρχικά να ασχοληθούν με τις μορφές ζωής μέσα και γύρω από το νερό. Η πρώτη στάση κατά την επίσκεψή μας ήταν το τοιχίο του φράγματος, όπου μας ξενάγησε η υπεύθυνη του Οργανισμού Ανατολικής Κρήτης (Ο.Α.Κ.). Τα παιδιά εντυπωσιάστηκαν με το μέγεθος του φράγματος καθώς και με τα πτηνά που διέκριναν στο περιβάλλον γύρω τους. Στη συνέχεια μεταβήκαμε σε μια από τις όχθες του φράγματος με σκοπό τα παιδιά να εξερευνήσουν ελεύθερα τον χώρο. Κάποιες ομάδες είχαν αναλάβει να τραβήξουν φωτογραφίες, άλλες να αποτυπώσουν εικαστικά το περιβάλλον, να κάνουν μετρήσεις και να συλλέξουν δείγματα. Τις εντυπώσεις τους κέρδισε μια τοματιά, η οποία τους προκάλεσε να αναρωτηθούν πως ήταν δυνατό να φυτρώσει στο συγκεκριμένο σημείο όπου δεν υπήρχε κανείς για να τη φροντίσει. Παράλληλα εντόπισαν ένα βυθισμένο σπίτι και το συσχέτισαν με την ύπαρξη ανθρώπινης δραστηριότητας. Στο σημείο αυτό τα παιδιά άρχισαν να εκδηλώνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον σχετικά με την ανθρώπινη δραστηριότητα γύρω από την πηγή νερού. Για τον λόγο αυτόν επισκεφθήκαμε μαζί με τους υπεύθυνους του φράγματος το «βυθισμένο» χωριό Σφεντύλι.

Τα παιδιά όσο πλησιάζαμε στον συγκεκριμένο χώρο ήταν ιδιαίτερα ανήσυχα για τη ζωή των κατοίκων. Τους έκανε ιδιαίτερη εντύπωση που τα σπίτια τους είχαν καλυφθεί, στο μεγαλύτερο μέρος τους, από το νερό. Οι απορίες τους  εστιάζονταν στην επιβίωση των ανθρώπων.

Ολοκληρώνοντας την επίσκεψής τους, τα παιδιά αποφάσισαν να αφήσουν το αποτύπωμά τους με φυσικό υλικό μέσα από την τεχνική του LandArt.

Φάση της επεξεργασίας, επεξήγησης και αξιολόγησης

Μετά την επιστροφή τους από την επίσκεψη, τα παιδιά για αρκετές ημέρες εξέφραζαν επίμονα τις ανησυχίες τους σχετικά με την επιβίωση των κατοίκων του χωριού Σφεντύλι. Για τον λόγο αυτόν καλέσαμε ένα πρώην κάτοικο του χωριού για συνέντευξη στο σχολείο μας. Στη συνέντευξη τα νήπια ρωτούσαν έντονα και προσπαθούσαν με αγωνία να καταλάβουν πως οι άνθρωποι του χωριού κατάφεραν να πάρουν εγκαίρως τα πράγματά τους, τα ζώα τους και αν κατάφεραν να φύγουν πριν ανέβει η στάθμη του νερού. Ιδιαίτερα προβληματισμένα ένιωσαν με το γεγονός ότι κάποιοι ηλικιωμένοι κάτοικοι δεν ήθελαν να φύγουν μέχρι και την τελευταία στιγμή, ζώντας στο χωριό χωρίς να έχουν οποιαδήποτε ηλεκτρική ή τηλεφωνική παροχή.

Τα παιδιά, με όσες πληροφορίες είχαν συλλέξει, δυσανασχετούσαν για την κατασκευή του φράγματος. Από τη μια πλευρά είχαν αντιληφθεί τη σπουδαιότητά του για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, αλλά από την άλλη συμμερίστηκαν τα λυπηρά συναισθήματα των κατοίκων που έχασαν το χωριό τους.

Καταλήγοντας, ήταν η πρώτη φορά που τα παιδιά συνειδητοποίησαν ότι η σχέση του ανθρώπου με το υδάτινο στοιχείο είναι πολύπλοκη. ιδιαίτερα αινιγματικό ήταν για τα παιδιά το γεγονός ότι ένα έργο τόσο σημαντικό για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ήταν ταυτόχρονα και πηγή απογοήτευσης, πίκρας, πόνου και συνάμα κινδύνου για μία αρκετά μεγάλη ομάδα ανθρώπων.

Το τελευταίο κομμάτι της τρίτης φάσης ήταν  η παρουσίαση του προγράμματος στο κοινό (γονείς και συγγενείς), η οποία έγινε μέσα από μια πολυτροπική έκθεση - installation. Με τη βοήθεια των παιδιών φωτογραφίες και καταγραφές απλώθηκαν στον χώρο της αίθουσας εκδηλώσεων του σχολείου, τα έργα landart κατέλαβαν κεντρική θέση και η έκθεση ολοκληρώθηκε με μία τρισδιάστατη κατασκευή του φράγματος Αποσελέμη με κούτες. Τα παιδιά επίσης, διάλεξαν μουσική για να παίζει κατά τη διάρκεια της παρουσίασης και φώτα για να φωτίσουν τα έργα τους. Ταυτόχρονα δύο προβολές PowerPoint έδιναν στους επισκέπτες πληροφορίες για το πρόγραμμα.

Το πρόγραμμα επιπλέον παρουσιάστηκε στο 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση.

Ευχαριστίες

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους επίκουρους καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, Μιχαήλ Καλογιαννάκη και Μαρία Αμπαρτζάκη, για την καθοδήγηση και τη στήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος. Επίσης, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τη συνάδελφο εκπαιδευτικό της Γ΄ τάξης του Ζάννειου Δημοτικού Σχολείου, Ειρήνη Ιατράκη, για την άψογη συνεργασία. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους τους συνεργαζόμενους φορείς για τη σημαντική τους συνεισφορά.

Αναφορές

• Water Ecoculture – Φάσεις προγράμματος   
• OMER – Water Ecoculture
• Καρασαββίδης Η., Κόμης Β. (2008), Συνεργασία και μάθηση: Θεωρητικά μοντέλα και διδακτικές προσεγγίσεις
• Linn M.C. , Davis E. A. & Bell P. L. (2004), Inquiry and technology
• Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011), Πρόγραμμα Σπουδών Νηπιαγωγείου
• Ραβανής, Κ. (2003), Δραστηριότητες για το Νηπιαγωγείο από τον κόσμο της φυσικής