Γιορτή Μαθητικής Δημιουργίας 2016: Βιβλίο, βιβλιαράκι μου, βιβλιοπαραμυθάκι μου

Εδραίωση φιλικής σχέσης του παιδιού με το βιβλίο μέσω βιβλιοφιλικών και φιλαγνωστικών δραστηριοτήτων, προβάλλοντας το βιβλίο ως πηγή γνώσης, αισθητικής, κριτικής σκέψης, ανάπτυξης φαντασίας και δημιουργικής ικανότητας

Ελένη Κανάρη

32ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου

Περίληψη

Η παρακάτω εισήγηση περιέχει τις δράσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος σχολικών δραστηριοτήτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Ηρακλείου, με τίτλο: Βιβλίο, βιβλιαράκι μου, βιβλιοπαραμυθάκι μου. Το πρόγραμμα προσεγγίστηκε διαθεματικά, εμπλέκοντας όλες τις γνωστικές και μαθησιακές περιοχές του ΔΕΠΠΣ και του νέου προγράμματος σπουδών. Υλοποιήθηκε το σχ. έτος: 2015-2016 και η διάρκειά του ήταν 6 μήνες. Συμμετείχε 1 μεικτό τμήμα (νήπια - προνήπια) του νηπιαγωγείου, με συνολικό αριθμό παιδιών 17. Σκοπός του προγράμματος ήταν η δημιουργία φιλαναγνωστικής συνείδησης από όσο το δυνατό μικρότερη ηλικία μέσα από βιβλιοφιλικές δραστηριότητες έτσι ώστε ο μαθητής να αποκτήσει μια πνευματική - αισθητική αυτονομία και να γίνει εν τέλει πραγματικός αναγνώστης και δημιουργός βιβλίων. Το πλαίσιο που τέθηκε από την εκπαιδευτικό και στηρίχθηκαν πάνω σε αυτό οι δραστηριότητες είχε τα εξής υποθέματα: το βιβλίο ως πηγή γνώσης, αισθητικής, κριτικής σκέψης, ανάπτυξης φαντασίας και δημιουργικής ικανότητας. Εναρκτήριο σημείο του προγράμματος ήταν η δανειστική βιβλιοθήκη στην τάξη κάθε Παρασκευή.

Λέξεις κλειδιά

Φιλαναγνωσία, βιβλιοφιλικές δραστηριότητες, το βιβλίο ως πηγή γνώσης, αισθητικής, κριτικής σκέψης, ανάπτυξης φαντασίας και δημιουργικής ικανότητας

Κατηγορία προγράμματος

Πολιτιστικών θεμάτων

Εισαγωγή

Λόγω της ταχύτατης εξάπλωσης της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια, η χρήση του βιβλίου από τα παιδιά έχει περιοριστεί κατά πολύ, είτε λόγω της μη συστηματικής και ουσιαστικής επαφής του ατόμου με το βιβλίο, είτε γιατί θεωρούνται τα Τ.Π.Ε. ως μια πιο εύκολη, άμεση, ελκυστικότερη και γρήγορη λύση για την πληροφόρηση, τη διαμόρφωση και την πολύμορφη - ολόπλευρη εξέλιξη της προσωπικότητας των παιδιών. Επιπλέον προς αυτήν την κατεύθυνση έχει συμβάλει και το ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι πλέον τόσο αναγνώστης όσο θεατής. Οι συχνές εναλλαγές πλάνων εθίζουν τους τηλεθεατές σε ένα γοργό ρυθμό ζωής και μαθημένος σε αυτό, ιδίως ο μικρός σε ηλικία τηλεθεατής, δεν μπορεί να γυρίσει στους οκνούς ρυθμούς που εκ των πραγμάτων συμπεριλαμβάνεται στην διαδικασία της ανάγνωσης, με αποτέλεσμα το διάβασμα να του φαίνεται ανυπόφορο.

Ως επί το πλείστον η προσχολική εκπαίδευση καλείται να αφυπνίσει το ενδιαφέρον του παιδιού για το βιβλίο και να αναδείξει τις απεριόριστες δυνατότητές του για την πνευματική και αισθητική ανάπτυξη του παιδιού, για την αισθητική απόλαυση που το προσφέρει και για τα ποικίλα συναισθήματα που του προκαλεί. Ποιος είναι όμως ο τρόπος που θα μπορέσει το παιδί να έρθει σε μία βαθιά επαφή με το βιβλίο; Αυτό το ερώτημα απαντάται παρακάτω, όπου παρουσιάζονται ποικίλες δραστηριότητες, τεχνικές, διαδικασίες, συγκεκριμένες πρακτικές και εκδηλώσεις που στηρίζονται σε επιστημονικές γνώσεις για την ανθρώπινη συμπεριφορά και για τη δυναμική των ομάδων και αποσκοπούν στην εδραίωση μιας φιλικής σχέσης του παιδιού με το βιβλίο.

Σκοπός και στόχοι

Αρχικός σκοπός του προγράμματος ήταν η υποστήριξη, η ενθάρρυνση, και η προώθηση της εξοικείωσης των παιδιών με το βιβλίο με απώτερο σκοπό τη δημιουργία φιλαναγνωστικής συνείδησης, τη σταδιακή εδραίωση μιας φιλικής σχέσης του παιδιού με το βιβλίο και την απόκτηση μιας πνευματικής - αισθητικής αυτονομίας και αυτόβουλης ανάγνωσης. Μέσα από αυτήν τη σχέση το παιδί θα γίνει εν τέλει πραγματικός αναγνώστης και δημιουργός βιβλίων, θα αναπτύξει τη φαντασία του, την κριτική και τη δημιουργική του σκέψη, την εφευρετικότητά του, τη συναισθηματική του νοημοσύνη, θα καλλιεργήσει τη γλωσσική του έκφραση με έμμεσο και βιωματικό τρόπο, θα προάξει την αισθητική του καλλιέργεια και εν κατακλείδι θα τον βοηθήσει έτσι ώστε να συγκροτήσει και να εξελίξει ολόπλευρα την προσωπικότητά του. Αναλυτικότερα θα υπάρξει:

Ως προς το γνωστικό αντικείμενο

Καλλιέργεια αφηγηματικής ικανότητας των μαθητών και αναδιήγησης ιστοριών, συναισθημάτων ή καταστάσεων
Παρουσίαση αγαπημένου τους βιβλίου και υποστήριξη της επιλογής τους μέσω επιχειρηματολογίας
Καλλιέργεια αναγνωστικής απόλαυσης και ακρόασης
Ενθάρρυνση της έκφρασης - άποψης με βάση προσωπικές αναγνωστικές εμπειρίες
Συνδυασμός σκέψης και έκφρασης
Ανάπτυξη δυνατότητας κατανόησης κειμένου και αφήγησης
Εμπλουτισμός λεξιλογίου
Ανάπτυξη της δυνατότητας κατανόησης κειμένου και προσεκτικής ακρόασης
Καλλιέργεια και ανάπτυξη της δημιουργικής γραφής
Βελτίωση και εμπλουτισμός του προφορικού λόγου μέσα από καθημερινούς διαλόγους, συζητήσεις, οδηγίες προσανατολισμού για τις επισκέψεις, αφηγήσεις παραμυθιών, παιχνίδια ρόλων, γλωσσικά παιχνίδια με καρτέλες, περιγραφές εικόνων
Αναπαράσταση και έκφραση των όσων έμαθαν με ποικίλες καταγραφές
Συγγραφή βιβλίου και εικονογράφησή του
Καλλιέργεια της συνήθειας του δανεισμού
Εμπλουτισμός των γνώσεων σχετικά με τη δημιουργία χαρτιού ως υλικό δημιουργίας του βιβλίου
Εμπλουτισμός γνώσεων σχετικά με τα διαφορετικά είδη βιβλίου και τη χρησιμότητά τους
Απόκτηση γνώσης της ιστορίας του βιβλίου
Εκμάθηση σωστών τρόπων διαχείρισης βιβλίου
Γνωριμία με τους χώρους του βιβλιοπωλείου και του τυπογραφείου μέσα από επισκέψεις
Επαφή των μαθητών με τη σύγχρονη ποιοτική βιβλιοπαραγωγή
Κατανόηση διαφορετικής κατασκευής, εικονογράφησης και έκφρασης των εντύπων
Δημιουργία γωνιάς βιβλιοπωλείου
Εκμάθηση στοιχείων του βιβλίου (τίτλος, συγγραφέας κτλ)
Γνωριμία με τη δουλειά του συγγραφέα, του βιβλιοθηκάριου, του βιβλιοπώλη, του γραφίστα, του τυπογράφου
Ταξινόμηση, σειροθέτηση, αρίθμηση βιβλίων για τη δημιουργία δανειστικής βιβλιοθήκης
Εκμάθηση του γράμματος Β
Αντιστοίχηση αριθμών και εκμάθηση αυτών μέσω της αρίθμησης των βιβλίων
Κατηγοριοποίηση, σειροθέτηση, ταξινόμηση βιβλίων βάση κάποιου κριτηρίου
Συνειδητοποίηση της χρησιμότητας του βιβλίου και της προσεκτικής χρήσης του
Πειραματισμός γραφής πάνω σε πηλό, σε πάπυρο, σε περγαμηνή, σε ανακυκλώσιμο χαρτί
Κατασκευή σελιδοδεικτών
Γνώση για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν
Επαφή με το έργο Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, ζωγράφων και εικονογράφων
Καλλιέργεια της αισθητικής που προκύπτει από την επαφή με το έργο καταξιωμένων εικονογράφων
Αντίληψη της σημασίας της ανακύκλωσης
Κατανόηση του περιβαλλοντικού ζητήματος μείωσης των δέντρων λόγω της παραγωγής χαρτιού
Αντίληψη ποικίλων οπτικών γωνιών ανάγνωσης ενός βιβλίου
Κατανόηση διαφορετικών οπτικών γωνιών μέσα από διαφορετικούς ρόλους στα παιχνίδια ρόλων.
Έκφραση μέσα από ελεύθερη δραματοποίηση ρόλων

Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία:

Καλλιέργεια ερευνητικής δεξιότητας
Ανάπτυξη και ωρίμανση της σκέψης και της φαντασίας
Πνευματική ανάπτυξη
Άμεσες και έμμεσες συγκρίσεις και ταξινομήσεις
Ανάπτυξη συνεργατικής και επικοινωνιακής ικανότητας
Ψυχαγωγία και διάδοση της γνώσης σε όλες τις κοινωνικές ομάδες
Εξοικείωση με τη σύνθεση και τη λειτουργία ομάδων
Έκφραση μέσα από ελεύθερη δραματοποίηση ρόλων
Δημιουργία εικαστικών αναπαραστάσεων χρησιμοποιώντας εμπειρίες, συναισθήματα και φαντασία
Κριτική προσέγγιση θεμάτων με αφετηρία ποικίλες πηγές και διαφορετικές οπτικές γωνίες
Εφαρμογή των προσληφθέντων γνώσεων και ανάπτυξη - έκφραση - αλληλεπίδραση ιδεών με ψηφιακά μέσα και παραγωγή πολυτροπικών σχεδίων
Ενίσχυση των μαθησιακών εμπειριών με τη χρήση ΤΠΕ μέσω αναζήτησης φωτογραφιών, βίντεο και πληροφοριών στο διαδίκτυο.

Συμβατότητα με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών

Το παρόν εκπαιδευτικό πρόγραμμα σύμφωνα με τη βασική αρχή της διαθεματικότητας στην επεξεργασία και υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος προσεγγίζει τη γνώση βιωματικά, συνδέει όλες τις γνωστικές και μαθησιακές περιοχές ΔΕΠΠΣ και του νέου προγράμματος σπουδών. Διακρίνεται από συγκεκριμένους στόχους και βάση αυτών επαρκή ανάλυση, κατευθύνσεις και συστηματική προσέγγιση κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Με αυτόν τον τρόπο επιτρέπει τον αυτοσχεδιασμό, το τυχαίο, το αυθόρμητο, ενισχύει τη δημιουργικότητα των μαθητών, πλουτίζει τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις και βοηθάει στις επικοινωνιακές δεξιότητες.

Μεθοδολογική προσέγγιση

Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος οι μέθοδοι προσέγγισης που χρησιμοποιήθηκαν για την επεξεργασία του θέματος ήταν οι εξής:

Παρουσίαση δεδομένων με σχεδιαγράμματα
Διατύπωση κατάλληλων ερωτήσεων για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης
Παροχή υλικών
Ο εκπαιδευτικός σε ρόλο πρότυπου - μοντέλου συγκεκριμένης συμπεριφοράς
Ιδεοθύελλα (brainstorming)
Αξιολόγηση από μέρους των παιδιών
Καταγραφή και αξιολόγηση από μέρους της εκπαιδευτικού
Χρήση Τ.Π.Ε.
Μαθητοκεντρική προσέγγιση
Ερευνητική μέθοδος
Παιχνίδια διερεύνησης, ρόλων και παιχνίδια με κανόνες
Διοργάνωση του χώρου
Άσκηση των μαθητών στην παρατήρηση, περιγραφή, ανάλυση και ερμηνεία
Εργασία σε ομάδες
Εισηγήσεις από επαγγελματίες και συνέντευξη σε αυτούς
Διαθεματική προσέγγιση και διεπιστημονική θεώρηση
Εκπαιδευτικός περίπατος
Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού
Συνεργασία με την οικογένεια
Άνοιγμα του νηπιαγωγείου πέρα από τα όρια της τάξης
Βιωματική προσέγγιση (learning by doing)
Διαλογική και διαδραστική μέθοδος

Περιγραφή δράσης

Η ιστορία του βιβλίου

Έναυσμα για την ενασχόληση με το συγκεκριμένο πρόγραμμα στάθηκε το ενδιαφέρον και η αγάπη των παιδιών για την έναρξη της δανειστικής βιβλιοθήκης. Αποφασίστηκε τότε από την ολομέλεια της τάξης να ανακαλύψουμε από τι είναι φτιαγμένα τα βιβλία. Βασιστήκαμε αρχικά στη βιωματική μέθοδο και αρχίσαμε να πιάνουμε τα βιβλία για να δούμε την ποιότητα, να τα μυρίζουμε, να τα ξεφυλλίζουμε και να φανταστούμε από τι είναι φτιαγμένα. Καταλήξαμε στο χαρτί. Διαπιστώσαμε ότι άλλες φορές είναι γυαλιστερό, άλλες ματ, άλλες πιο απαλό, άλλες πιο σκληρό. Δημιουργήθηκε απορία στα παιδιά πού βρίσκουμε το χαρτί.

Προκειμένου να δοθούν απαντήσεις παρακολουθήσαμε το εκπαιδευτικό βίντεο πως φτιάχνεται το χαρτί και το βίντεο διαδικασίας παραγωγής χαρτιού φωτοτυπικού και στη συνέχεια παίξαμε παιχνίδι και σειροθετήσαμε με εικόνες τη διαδικασία παραγωγής. Τέλος συμπληρώσαμε ένα φύλλο εργασίας, όπου ζωγραφίσαμε με τη σειρά τη διαδικασία και δημιουργήσαμε τη γωνιά του εκπαιδευτικού προγράμματος.

Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με τα στάδια εξέλιξης του βιβλίου, όπου μέσω αυτού είδαμε και την εξέλιξη του χαρτιού. Παρακολουθήσαμε βίντεο με τα στάδια εξέλιξης, με το πώς φτιάχνεται ο πάπυρος, πως φτιάχνεται η περγαμηνή και με την ιστορία του βιβλίου. Χαρτογραφήσαμε τη διαδρομή του χαρτιού, ξεκινώντας από τη Μεσοποταμία (πήλινες πλάκες), συνεχίζοντας με την Αίγυπτο (πάπυρος), με την Πέργαμο (περγαμηνή), καταλήγοντας στην Κίνα (χαρτί) και συμπληρώσαμε και φύλλο εργασίας. Ως αξιολόγηση της παραπάνω παρουσίασης παίξαμε παιχνίδια σειροθέτησης της διαδρομής και ζωγραφίσαμε το δικό μας φύλλο εργασίας με τα στάδια εξέλιξης. Επιπλέον ακροαστήκαμε από τον Μικρό Αναγνώστη το παραμύθι “Ο μικρός ζωγράφος των βράχων” της Μαρίας Πετκανοπούλου έτσι ώστε να μάθουμε παραπάνω πληροφορίες για τις βραχογραφίες. Θέλοντας να αποτυπώσουμε τις εντυπώσεις μας, ζωγραφίσαμε ό,τι μας άρεσε περισσότερο.

Βιωματικά, πειραματιστήκαμε και προσπαθήσαμε να γράψουμε και εμείς με καλάμια, πάνω σε πηλό, πάνω σε πάπυρο και με φτερά και μελάνι πάνω σε περγαμηνή.

Μια έκπληξη περίμενε τα παιδιά την επόμενη ημέρα μιας και επισκέφτηκε στο σχολείο μας η κ. Χάρτινη. Πιάσαμε τα ρούχα της, τα μυρίσαμε, τα επεξεργαστήκαμε και καταλήξαμε ότι ήταν φτιαγμένα από χαρτί. Κόψαμε το χαρτί της σε λωρίδες και γράψαμε με αυτές το αρχικό γράμμα του ονόματός μας. Αναφερθήκαμε κατόπιν και στη συμβολή της ανακύκλωσης του χαρτιού, είδαμε βίντεο παραγωγής ανακυκλώσιμου χαρτιού και ευαισθητοποιηθήκαμε στην κατανόηση του περιβαλλοντικού ζητήματος μείωσης των δέντρων λόγω της παραγωγής χαρτιού. Τα παιδιά ενθουσιάστηκαν και θέλησαν να παράξουν το δικό τους ανακυκλώσιμο χαρτί με κομμάτια εφημερίδας της κ. Χάρτινης. Αφού κόψαμε το χαρτί σε πολύ μικρά κομματάκια, φτιάξαμε ένα μείγμα με ατλακόλ και νερό και το πολτοποιήσαμε. Μετέπειτα το περάσαμε από σήτα για να φύγουν τα υγρά του και πλάθοντας του δώσαμε το επιθυμητό σχήμα και το αφήσαμε να στεγνώσει. Αφού ολοκληρώσαμε τη διαδικασία, φτιάξαμε μία κατασκευή που περιλαμβάνει, τα στάδια εξέλιξης του βιβλίου, έτσι όπως τα αποτύπωσε ατομικά κάθε παιδί πάνω στον πηλό, στον πάπυρο, στην περγαμηνή και στο ανακυκλώσιμο χαρτί.

Ακολούθως ακροαστήκαμε την Ηχοϊστορία “Ήταν ένα μικρό χαρτάκι” της Αντιγόνης Παρούση, ζωγραφίσαμε ό,τι μας άρεσε περισσότερο και την ενισχύσαμε με επιπλέον ήχους που μπορεί να παράξει το χαρτί. Τέλος χωριστήκαμε σε ομάδες, εκμεταλλευτήκαμε τη φαντασία μας και τα συναισθήματα που μας ανέδειξε η ακρόαση της ηχοϊστορίας και δημιουργήσαμε τη δικιά μας ηχοϊστορία που την ονομάσαμε “Ό περίπατος του χαρτιού”. Συνδυάσαμε την ανάγνωση και τη μουσική με ήχους που παράχθηκαν από τα ίδια τα παιδιά.

Κατά τη διάρκεια της παραπάνω επεξεργασίας του χαρτιού, αναφέρθηκαν πολλές σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τη λέξη χαρτί. Γι’ αυτό λοιπόν αποφασίστηκε η συστηματική εκμάθησή τους, βάση βιωματικών παιχνιδιών και φύλλου εργασίας.

Δανειστική βιβλιοθήκη

Αφού ολοκληρώθηκε η προσέγγιση της “δημιουργίας του χαρτιού”, μιας και κατανοήθηκε και μέσω της ανακύκλωσης το πόσο πολύτιμο είναι, αποφασίστηκε από κοινού η έναρξη της δανειστικής βιβλιοθήκης της τάξης. Καθώς αρκετά παιδιά δεν είχαν ξανασυμμετάσχει κρίθηκε αναγκαίο η επισήμανση των κανόνων σωστής χρήσης ενός βιβλίου, μέσω της ανάγνωσης του παραμυθιού “Οι φίλοι του δάσους πηγαίνουν σχολείο”. Εφόσον κατανοήθηκε από τα παιδιά πως πρέπει να φροντίζουμε ένα βιβλίο, τι επιτρέπεται και τι όχι στη διάρκεια ανάγνωσης ενός βιβλίου καταλήξαμε στους κανόνες της βιβλιοθήκης με τη βοήθεια της σοφής μας κουκουβάγιας και τους ζωγραφίσαμε στη γωνιά της βιβλιοθήκης έτσι ώστε να μας τους υπενθυμίζει. Παράλληλα βρήκαμε τα μέρη του αναγνώστη (μάτια, στόμα, μυαλό, χέρια, αυτιά, καρδιά, πόδια, βιβλία) και συνθέσαμε την εικόνα του συζητώντας. Μάθαμε για τα μέρη του παραμυθιού (εξώφυλλο - οπισθόφυλλο - ράχη και ό,τι αυτά περιέχουν) έτσι ώστε να μπορούμε να τα αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τις πληροφορίες που μας δίνουν για το περιεχόμενο του βιβλίου κάθε φορά που θέλουμε να επιλέξουμε ένα βιβλίο. Στα πλαίσια μιας δημοκρατικής τάξης, δε νοούνται κανόνες χωρίς κοινή αποδοχή και συζητήθηκε με τα παιδιά η δημιουργία ενός συμβολαίου της βιβλιοθήκης όπου υπογράφηκε από αυτά και από τους γονείς τους, και περιείχε τους κανόνες αυτής.

Τέλος τα παιδιά συμπλήρωσαν την ατομική κάρτα δανειστικής βιβλιοθήκης, όπου περιείχε το ονοματεπώνυμό τους, τη φωτογραφία τους και την υπογραφή τους ως επικύρωση της συμφωνίας δανεισμού, επέλεγαν κάθε εβδομάδα το βιβλίο που ήθελαν, τοποθετούσαν την κάρτα στη θέση του βιβλίου και συμπλήρωναν το ατομικό δελτίο δανεισμού με την ημερομηνία και τον τίτλο του βιβλίου. Επιπλέον τακτοποιούσαν τα βιβλία στους φακέλους, όπου περιείχαν το παραμύθι και ένα φύλλο καταγραφής των στοιχείων του παραμυθιού και ελεύθερης ζωγραφικής. Για το σπίτι δόθηκε βοηθητικό φυλλάδιο με τεχνικές ανάγνωσης των παραμυθιών, έτσι ώστε να συνεχιστούν με τους γονείς, οι εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και πρακτικές που πραγματοποιούνταν στον χώρο του νηπιαγωγείο και στο σπίτι.

Ύστερα από παιχνίδια αξιολόγησης για τους κανόνες της βιβλιοθήκης υπήρχαν παιδιά που τους ξεχνούσαν και γι’ αυτό κρίθηκε η ανάγκη να δημιουργήσουμε τα «κουκουβαδάκια της ανάγνωσης» (τρισδιάστατες κουκουβάγιες κατασκευασμένες από ρολό χαρτιού υγείας και υλικά χειροτεχνίας) για να μας υπενθυμίζουν τους κανόνες και να μας κρατάνε συντροφιά την ώρα του διαβάσματος. Επιπροσθέτως επισημάνθηκαν και αναλύθηκαν οι τρόποι χρήσης ενός σελιδοδείκτη και ύστερα από την κατανόηση της χρήσης του, δημιουργήθηκε ο πρώτος μας σελιδοδείκτης στο σχήμα κουκουβάγιας

Βάση των κανόνων κάθε Δευτέρα επιστρεφόταν το βιβλίο και συμπληρωνόταν ο βιβλιογραφούλης μας, μια κάμπια που μεγάλωνε “τρώγοντας” βιβλία. Τα μέρη της κάμπιας ήταν χρωματιστά χαρτάκια όπου έγραφαν τα παιδιά τον τίτλο του βιβλίου και την ημερομηνία δανεισμού. Όποιο παιδί ήθελε μπορούσε να παρουσιάσει το βιβλίο του, να το διηγηθεί και να μας εξατομικεύσει τα συναισθήματα που του προκλήθηκαν διαβάζοντάς το. Ολοκληρώνοντας, παρουσίαζε και το φύλλο εργασίας του και ακολουθούσε συζήτηση για τους ήρωες του παραμυθιού, για την πλοκή, για την εικονογράφηση κτλ. Παράλληλα παιζόταν και παιχνίδια κατανόησης του παραμυθιού.

Εξαιτίας του ότι διαπιστώθηκε ότι κάποια από τα βιβλία είχαν υποστεί φθορά, δημιουργήθηκε από τα παιδιά κατόπιν συζητήσεως, το “φαρμακείο των βιβλίων”, όπου περιείχε υλικά (γόμα, κολλητική ταινία, συρραπτικό κτλ) που θα “γιάτρευαν” τα βιβλία από τις φθορές. Τα ίδια τα παιδιά αναλάμβαναν να γίνουν οι γιατροί των βιβλίων κάθε Δευτέρα.

Τα είδη του βιβλίου

Αφού υπήρξε η απαρχή της ενασχόλησής μας με το βιβλίο, είχε φθάσει πλέον και η ώρα να γνωρίσουμε τα διαφορετικά είδη βιβλίου που υπάρχουν στην αγορά. Ζητήθηκε η βοήθεια των γονέων έτσι ώστε να μας φέρουν διαφορετικά είδη βιβλίου για να έρθουν σε επαφή τα παιδιά. Γνωρίσαμε κατόπιν τα εξής είδη: παραμύθια, εφημερίδες, διαφημιστικά φυλλάδια, εγκυκλοπαίδειες, κόμικς, βιβλία με συνταγές, σχολικά βιβλία, βιβλία pop-up και 3D, μυθιστορήματα, μουσικά βιβλία, βιβλία με ποιήματα και με μαντινάδες. Ορισμένα από αυτά τα είδη δεν τα είχαν ξαναδεί οι μαθητές και δεν γνώριζαν την ύπαρξή τους, για αυτό τους κίνησαν την περιέργεια να τα επεξεργαστούν και να δουν το εξώφυλλό τους, το οπισθόφυλλο, τα περιεχόμενα, να πιάσουν την ποιότητά τους και να τα μυρίσουν, να τα ξεφυλλίσουν και να τα παρατηρήσουν γενικότερα. Αυτός ήταν και ο λόγος που παρουσιάστηκε ένα - ένα είδος ξεχωριστά και μελετήθηκε από τους μαθητές. Διαπιστώθηκαν διαφορές, ομοιότητες, εκφράστηκαν απόψεις με βάση τις προσωπικές τους εμπειρίες για κάποιο είδος και αναλύθηκε η χρησιμότητα του καθενός. Κάποια είδη όμως ( βιβλία με ποιήματα, μουσικά βιβλία, βιβλία με μαντινάδες, σχολικά βιβλία, βιβλία συνταγών) τα είχαμε ξαναδεί και αναλύσει τους προηγούμενους μήνες της σχολικής χρονιάς σε άλλες δραστηριότητες που είχαμε κάνει. Προκειμένου να αξιολογηθούν οι πρότερες γνώσεις των παιδιών και να τις επαναφέρουμε στη μνήμη τους, παίξαμε το παιχνίδι “Βρες τι είναι”. Η εκπαιδευτικός αφηγήθηκε - απήγγειλε ένα απόσπασμα από κάποιο βιβλίο και ζητήθηκε από τους μαθητές η προσεκτική ακρόαση, έτσι ώστε να πουν αν πρόκειται για παραμύθι, ποίημα, μαντινάδα, βιβλίο μουσικής κτλ.

Διαφημιστικά φυλλάδια

Μελετήσαμε τα διαφημιστικά φυλλάδια και κατηγοριοποιήσαμε τα προϊόντα που βρήκαμε σε αυτά μέσω παιχνιδιού, όπου τα παιδιά θα έπρεπε να βρουν τι προϊόν είναι (π.χ. ψάρι) και να το ταξινομήσουν σε μία από τις 6 κατηγορίες που τα είχαμε χωρίσει (κρεατικά, είδη οικιακής χρήσεως, ψαρικά κτλ). Δόθηκε η ιδέα δημιουργίας του δικού μας διαφημιστικού φυλλαδίου, μιας και αποφασίστηκε η γωνιά του μπακάλικου να γίνει γωνιά μίνι μάρκετ όπου θα πουλάει και βιβλία στα ράφια του. Το ονομάσαμε “Ο μεγάλος Τάλως” λόγω της περιοχής, δημιουργήσαμε τις κατάλληλες ταμπέλες προώθησης προϊόντων, αναδιοργανώσαμε τον χώρο και τέλος αποφασίσαμε ποια είδη βιβλίων θα πωλούνται στα ράφια του (περιοδικά, εφημερίδες, βιβλία, κόμικς, ταξιδιωτικοί οδηγοί, βιβλία μαγειρικής, βίοι αγίων).

Εφημερίδες

Στη συνέχεια ξεφυλλίσαμε εφημερίδες και μάθαμε για τα περιεχόμενα του πρωτοσέλιδου (τίτλος, ημερομηνία, αριθμός τεύχους, τιμή, άρθρα, διαφημίσεις κτλ) και των υπόλοιπων σελίδων της (επικαιρότητα, αθλητικά, καιρός ,αγγελίες, γελοιογραφίες, πρόγραμμα τηλεόρασης και κινηματογράφων, διαφημίσεις, σταυρόλεξα κτλ). Ιδιαίτερη εντύπωση έκαναν στα παιδιά οι γελοιογραφίες, μιας και όπως είπαν, δεν είχαν ξαναδεί. Παρατηρήσαμε την ποιότητα του χαρτιού, τα χρώματα που είχε, τα πρόσωπα που απεικονίζονταν στις εικόνες (π.χ. ο πρωθυπουργός της χώρας) και καταλήξαμε ότι τα περιεχόμενά της έχουν πραγματικά γεγονότα. Μάθαμε ότι οι στήλες που μας πληροφορούν για ένα γεγονός λέγονται άρθρα και το άτομο που τις γράφει λέγεται αρθρογράφος ή δημοσιογράφος Διαπιστώσαμε ότι κάποια άρθρα έχουνε εικόνες και κάποια όχι. Παίζοντας κατηγοριοποιήσαμε τα μεγέθη των γραμματοσειρών των τίτλων, των άρθρων και των λεζάντων, τις οποίες στη συνέχεια τις κολλήσαμε και σε φύλλο εργασίας. Παίξαμε επίσης με τα κεφαλαία και πεζά γράμματα των τίτλων των εφημερίδων τα οποία τα βάλαμε στη σωστή σειρά προκειμένου να συνθέσουμε τον τίτλο της εφημερίδας και αντιστοιχήσαμε τους τίτλους των εφημερίδων, οι οποίοι και αυτοί ήταν γραμμένοι και με κεφαλαία και με πεζά γράμματα, με τις εφημερίδες τους. Κάναμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή σχετικά με τον τρόπο που μοιράζονταν οι εφημερίδες και σταθήκαμε κυρίως στο επάγγελμα του εφημεριδοπώλη Είδαμε εικόνες και βίντεο με το επάγγελμα του εφημεριδοπώλη και στη συνέχεια κάναμε εμείς οι ίδιοι τους εφημεριδοπώλες. Διαβάσαμε ένα άρθρο από μια σχολική εφημερίδα και αποφασίσαμε να το εικονογραφήσουμε και να του δώσουμε τον δικό μας τίτλο.

Τέλος ολοκληρώσαμε με τη δημιουργία ενός επιδαπέδιου παιχνιδιού με σημείο έναρξης και λήξης, όπου παίχτηκε από 2 παιδιά αντιπάλους, με πούλια και με ζάρι, αξιοποιώντας και αξιολογώντας τις γνώσεις που κατακτήθηκαν τις προηγούμενες ημέρες για την εφημερίδα. Το ταμπλό μας ήταν φύλλα εφημερίδας και σε ορισμένες θέσεις αυτού, είχε στοιχεία της εφημερίδας όπου ο παίχτης θα έπρεπε να βρει τη λύση προκειμένου να προχωρήσει παρακάτω και να κερδίσει. Οι θέσεις - σημεία ήταν οι εξής:

Εξώφυλλο εφημερίδας: Βρες τον τίτλο της εφημερίδας στο εξώφυλλό της και συναρμολόγησέ τον με τα γράμματα. Αν τα καταφέρεις προχωράς ένα βήμα μπροστά.

Σταυρόλεξο: Λύσε το παρακάτω σταυρόλεξο και προχώρησε 3 θέσεις μπροστά.

Έκτακτη είδηση: Φωτιά σε ένα σπίτι στα Καμίνια. Ψάξε και βρες από τον διπλανό πίνακα το τηλέφωνο της πυροσβεστικής, πληκτρολόγησε τον αριθμό της, δώσε τα σωστά στοιχεία και προχώρησε 1 βήμα μπροστά.

Καιρός: Βρες στον χάρτη της Ελλάδος το Ηράκλειο και πες μας τι καιρό έχει σήμερα. Έχει βροχή. Πηγαίνεις 1 βήμα πίσω.

Αθλητικά: Η ομάδα σου κέρδισε στο μπάσκετ. Προχωράς 1 βήμα μπροστά.

Πρόγραμμα τηλεόρασης: Αναβολή της αγαπημένης σου τηλεοπτικής σειράς, λόγω γεγονότων στην Ειδομένη. Προχωράς 3 βήματα πίσω.

Το παιχνίδι παίχτηκε σύμφωνα με τους κανόνες των περισσοτέρων επιτραπέζιων παιχνιδιών (π.χ. ρίχνω το ζάρι και προχωράω όσες θέσεις λέει και ο αριθμός).Όποιος κατάφερνε να φτάσει πρώτος στη θέση του τερματισμού ήταν ο νικητής.

Περιοδικά

Μελετήσαμε τα εξώφυλλα και τα περιεχόμενα των περιοδικών και μάθαμε ότι υπάρχουν πολλά περιοδικά με διαφορετικό περιεχόμενο και μέγεθος. Περιοδικά που απευθύνονται σε παιδιά, σε γονείς, σε μουσικόφιλους, σε αγρότες, σε λάτρεις της ταχύτητας κτλ. Ταξινομήσαμε τα περιοδικά από το μικρότερο, στο μεγαλύτερο και αντίστροφα και παίξαμε παιχνίδι με τις οδηγίες: ανακάλυψε και βρες σε μια σελίδα περιοδικού το σημείο που αναγράφεται ο αριθμός της σελίδας του και αντιστοίχισε τον με τις διπλανές καρτέλες. Βρήκαμε διαφορές και ομοιότητες με την εφημερίδα ως προς το χρώμα, την ποιότητα, το εξώφυλλο, τις εικόνες, τη δομή, τα άρθρα, τους δημοσιογράφους, για τι μας πληροφορούν, τα ένθετα, τα περιεχόμενα κτλ. Ολοκληρώσαμε με φύλλο εργασίας αντιστοιχώντας τα περιεχόμενα ενός μαθητικού περιοδικού με τις σελίδες του.

Κόμικς

Μάθαμε για τα κόμικς παρακολουθώντας βίντεο από το διαδίκτυο, είδαμε χειροποίητα παιδικά κόμικς του διπλανού τμήματος όπου είχανε σκιτσάρει στίχους παιδικών τραγουδιών και στις ελεύθερες δραστηριότητες δημιουργήσαμε τα δικά μας κόμικς. Παίξαμε παιχνίδι και βάλαμε τα ανακαταμένα κουτάκια των κόμικς στη σωστή σειρά, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε μια ιστορία. Επίσης παίξαμε το παιχνίδι “Τα κόμικς μου βουβάθηκαν”, όπου δόθηκε στα παιδιά μια σελίδα κόμικς χωρίς τα κείμενα και τα παιδιά θα έπρεπε να επινοήσουν τα δικά τους. Τέλος δημιουργήσαμε ομαδικά το δικό μας κόμικς με θέμα την ιστορία του βιβλίου.

Παραμύθια

Το είδος που ήταν εξοικειωμένα περισσότερο τα παιδιά. Αφού κάναμε επανάληψη για τα μέρη του παραμυθιού που είχαμε μάθει στην αρχή του εκπαιδευτικού προγράμματος (αρχή, μέση, τέλος), αναλύσαμε και μάθαμε και για τα στοιχεία του (συγγραφέας, εικονογράφος, τίτλος, πλοκή, τόπος, χαρακτήρες, πρόβλημα, λύση). Στη συνέχεια παίξαμε πολλά παιχνίδια:

Ζαροϊστορίες: Τα παιδιά ρίχνανε τα 3 ζάρια, ( το πρώτο περιείχε εικόνες ζώων, το δεύτερο εικόνες επαγγελματιών και το τρίτο εικόνες τοπίων ) και με τις 3 εικόνες που τους είχανε τύχει προσπαθούσαν να φτιάξουν μια ιστορία η οποία να περιείχε όλα τα στοιχεία που είχαμε μάθει παραπάνω.

Το ζάρι της ιστορίας: Ζάρι του οποίου η κάθε πλευρά, περιέχει δοκιμασίες που εξάπτουν την κριτική σκέψη και φαντασία των παιδιών.

Κουκλοθέατρο: Παίξαμε τον αγαπημένο μας μύθο του Αισώπου: Ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας.

Αντιστοίχησαμε τον τίτλο του παραμυθιού με το παραμύθι.

Μάντεψε ποιο παραμύθι είναι: Ένα παιδί είχε το εξώφυλλο ενός παραμυθιού στην πλάτη του και τα υπόλοιπα παιδιά, προσπαθούσαν περιγραφικά να του πουν ποιο παραμύθι είναι.

Το αγαπημένο μου βιβλίο: Αφού παρουσίασε πρώτα η νηπιαγωγός το αγαπημένο της βιβλίο από τη βιβλιοθήκη της τάξη, ζητήθηκε και από τα παιδιά ως μέλη μιας ίσης ομάδας, να επιλέξουν από τη βιβλιοθήκη το αγαπημένο τους βιβλίο και να τεκμηριώσουν την επιλογή τους, απαντώντας σε ερωτήσεις τύπου: γιατί είναι το αγαπημένο σου βιβλίο, ποιος είναι ο αγαπημένος σου ήρωας, πώς αισθάνεσαι όταν το διαβάζεις. Ζητήθηκε να το διαβάσουν όπως μπορούν και να μας δείξουν τις εικόνες.

Βρες τον ήρωα: Περιγραφή ενός ήρωα από παραμύθια που είχαν διαβαστεί κατά την διάρκεια της σχολικής χρονιάς και τα παιδιά προσπαθούσαν να μαντέψουν ποιος είναι και σε ποιο παραμύθι ανήκει. Παραλλαγές: 1) Περιγραφή κάποιας σκηνής και τα παιδιά προσπαθούσαν να βρουν από ποιο παραμύθι είναι. 2) Ειπώθηκε ο τίτλος ενός από τα παραμύθια και τα παιδιά ονομάτιζαν τους ήρωες του παραμυθιού. 3) Βρήκαμε διαφορετικό τίτλο για κάθε παραμύθι.

Παραμυθοσαλάτα: Επιλέχθηκαν από τα παιδιά δύο ή περισσότερα παραμύθια και φτιάξανε μια παραμυθοσαλάτα, ανακατεύοντας μεταξύ τους, τους ήρωες των παραμυθιών.

Κατηγορίες παραμυθιών: Τοποθετήσαμε 3 στεφάνια στο πάτωμα όπου το καθένα πάνω του είχε είτε την εικόνα ενός ζώου, είτε την εικόνα ενός ανθρώπου είτε την εικόνα ενός ανθρώπου και ενός ζώου μαζί. Κατηγοριοποιήσαμε τα παραμύθια της τάξης σε αυτά που έχουν ήρωες μόνο ζώα, σε αυτά που έχουν ήρωες μόνο ανθρώπους και σε αυτά που έχουν ήρωες και ζώα και ανθρώπους.

Ντόμινο με βιβλία: Τοποθετήθηκε ένα βιβλίο στο πάτωμα και στη συνέχεια ο καθένας μαθητής με τη σειρά του προσέθετε ένα βιβλίο, εξηγώντας ποιο κοινό σημείο έχει με το προηγούμενο π.χ. το βασικό χρώμα του εξωφύλλου, το θέμα, κάτι που εικονίζεται στο εξώφυλλο, ο εικονογράφος κτλ.

Παιχνίδια με το αλφάβητο: Δείχναμε το πρώτο γράμμα μιας σελίδας και στη συνέχεια προσπαθούσαμε να μαντέψουμε λέξεις που να αρχίζουν από αυτό το γράμμα ή που να το περιέχουν.

Έχασα το κείμενό μου: Διαχωρίστηκε το κείμενο από τις εικόνες και ζητήθηκε από κάθε παιδί να τις αντιστοιχήσει.

Αυτό δεν είναι βιβλίο: Φανταστήκαμε με τα παιδιά τις άλλες χρήσεις που μπορεί να έχει ένα βιβλίο π.χ. φαγητό για τον βιβλιοφαγούλη, μαξιλάρι, μπλοκ σχεδίου κτλ.

Παιχνίδι ισορροπίας: Χωρισμένοι σε 2 αντίπαλες ομάδες, προσπαθήσαμε να κάνουμε μια ευθεία διαδρομή ισορροπώντας ένα βιβλίο στο κεφάλι μας.

Ο χορός του βιβλίου: Τα παιδιά κάθισαν κυκλικά στο πάτωμα και όση ώρα έπαιζε η μουσική έδιναν το βιβλίο που κρατούσαν στο χέρι το ένα παιδί στο διπλανό του. Μόλις σταματούσε η μουσική, το παιδί που είχε στα χέρια του το βιβλίο το διάβαζε όπως μπορούσε, μέχρι να ξαναμπεί η μουσική όπου συνεχιζόταν η διαδικασία της κυκλικής προώθησης του βιβλίου. Μόλις ξανασταματούσε η μουσική το παιδί που είχε στα χέρια του το βιβλίο συνέχιζε να διαβάζει από το σημείο που σταμάτησε το προηγούμενο με τη βοήθεια ενός σελιδοδείκτη.

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου

Την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου καθιέρωσε η ΙΒΒΥ, Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα, το 1966, την ημέρα των γενεθλίων του μεγάλου Δανού παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (2 Απριλίου 1805), με σκοπό να εμπνεύσει στα παιδιά την αγάπη για το διάβασμα και να προκαλέσει την προσοχή των μεγαλυτέρων στο παιδικό βιβλίο. Από τότε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της IBBY ετοιμάζει ένα μήνυμα και μία αφίσα, που διανέμονται σε όλο τον κόσμο.

Ενθουσιασμένοι από τις παραπάνω ενέργειες της ΙΒΒΥ θέλαμε να ανακαλύψουμε και εμείς τα κρυμμένα μηνύματα των αφισών για αυτό και είδαμε τις αφίσες παλαιότερων ετών και του φετινού έτους, διαβάσαμε τις ιστορίες τους και φανταστήκαμε τα μηνύματα που τις συνοδεύουν. Εμπνευστήκαμε από τις αφίσες και τα μηνύματά τους και φτιάξαμε τις δικές μας αφίσες με τα μηνύματά μας. Αναφερθήκαμε και στον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν στο πόσο γνωστός και σημαντικός παραμυθάς ήταν και στο συγγραφικό του έργο που ήταν ήδη πολύ γνωστό στα παιδιά.

Θαυμάσαμε τους πίνακες του Κβιντ Μπούχολτς με θέμα το βιβλίο και τα ποιήματα που τους συνοδεύουν και δημιουργήσαμε τους δικούς μας πίνακες με θέμα το βιβλίο. Τους δώσαμε και τίτλο.

Διαβάσαμε για τη «Βιβλιοθηκάριο της Βασόρας», εξηγήσαμε ποιο ακριβώς είναι το επάγγελμα της βιβλιοθηκάριου, μάθαμε για την πολύτιμη αξία του βιβλίου και ζωγραφίσαμε τι ονειρεύεται η βιβλιοθηκάριος και τι κουβαλάει μέσα στα υφάσματα.

Δημιουργήσαμε τους δικούς μας σελιδοδείκτες με θέμα τα έντομα της άνοιξης, σε σχήμα μελισσούλας και πασχαλίτσας.

Επίσης διαβάσαμε «Το βιβλίο που δεν ήθελε να διαβαστεί» της Βασιλικής Κάργα, προσπαθήσαμε να μπούμε στη θέση του βιβλίου, να διαπιστώσουμε ποια ήταν τα συναισθήματά του και οι λόγοι που δεν ήθελε να το διαβάσουν και ζωγραφίσαμε ότι μας εντυπωσίασε.

Τέλος παρακολουθήσαμε τη συνέντευξη της Σοφίας Ζαραμπούκα στον Μικρό Αναγνώστη όπου μας ξενάγησε στο καινούργιο της γραφείο και μας μίλησε για τις ιστορίες που κρύβονται πίσω από τις εικόνες της. Σχολιάσαμε πώς είναι το “εργαστήρι” ενός συγγραφέα και ποιες είναι οι δημιουργικές εργασίες της.

Εκμάθηση του γράμματος “Β,β”

Ακολουθώντας τη νέα προσέγγιση του γραπτού λόγου, γνωστή ως «αναδυόμενος γραμματισμός», όπου δίνεται έμφαση στη μάθηση και όχι στη διδασκαλία με βασική προϋπόθεση τον ενεργητικό και βιωματικό ρόλο του παιδιού, δόθηκε από τη νηπιαγωγό πλούσιο, ποικίλο, υποστηρικτικό υλικό έτσι ώστε τα παιδιά να μπορέσουν να μάθουν το γράμμα Β του βιβλίου.

Περπατήθηκε με τη σωστή φορά πάνω στο πάτωμα, το ξεχωρίσαμε ανάμεσα σε πολλά γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου, το δημιουργήσαμε με βότσαλα, με τουβλάκια συναρμολόγησης, με πλαστικά και ξύλινα τουβλάκια, το γράψαμε στον ασπροπίνακα, το φτιάξαμε με πλαστελίνη, το ζωγραφίσαμε με τέμπερα, παρακολουθήσαμε το «Ένα γράμμα μια ιστορία», το γράψαμε στο χώμα της αυλής μας και τέλος συμπληρώσαμε τα φύλλα εργασίας μας.

Εκμάθηση τραγουδιού “Το βιβλίο”

Ακροαστήκαμε και μάθαμε το τραγούδι “το βιβλίο” , από το CD “Να' χαμε και τι να 'χαμε” και στη συνέχεια το τραγουδήσαμε άλλοτε με εναλλαγές στην ένταση ή χτυπώντας σε κάθε συλλαβή ένα παλαμάκι με κρουστά όργανα που υπάρχουν στον χώρο του νηπιαγωγείου και άλλοτε κινηθήκαμε ανάλογα με τον ρυθμό του τραγουδιού και μιμηθήκαμε κινήσεις που υπαγορεύει το τραγούδι. Τέλος ζωγραφίσαμε αν είναι ο σκύλος, το βιβλίο ή και τα δύο πιο καλός μας φίλος και γράψαμε το δικό μας μήνυμα πάνω στη ζωγραφιά.

Δημιουργία βιβλίων

Αποφασίστηκε από κοινού με τα παιδιά η συγγραφή ολοκληρωμένων εικονογραφημένων βιβλίων κάποια από τα οποία περιείχαν και θέματα σχεδίων εργασίας όλης της χρονιάς. Καταλήξαμε τι είδους βιβλία θα είναι, ποιο θα είναι το θέμα τους, αν θα έχουν εικονογράφηση και ποια θα είναι αυτή, αν θα είναι ηλεκτρονικά βιβλία ή όχι, τι μέγεθος θέλουμε να έχουν, με ποια σειρά θα καταγράψουμε τα γεγονότα, που θα χρησιμοποιήσουμε μικρά και που μεγάλα γράμματα, ποια στοιχεία θα πρέπει να έχουν στο εξώφυλλο και ποιος θα είναι ο εκδότης.

Η ιστορία του φθινοπώρου

Αφού υπήρξε η επεξεργασία φθινοπωρινών πινάκων ζωγραφικής, μία από τις δραστηριότητες που τους συνόδευαν ήταν και η ιδέα των παιδιών να φτιάξουν ένα παραμύθι βασισμένο στους πίνακες. Φτιάξανε τα παιδιά τη δική τους εικονογράφηση, ζωγραφίζοντας διαφορετική σκηνή κάθε παιδί, δημιούργησαν στον υπολογιστή εξώφυλλο και σελιδοποιήσανε το 9σέλιδο βιβλίο. Το παραμύθι είχε τα περισσότερα γνωστά στοιχεία των παραμυθιών (αρχή - μέση - τέλος, συγγραφέα, τίτλο, πλοκή, τόπο, χαρακτήρες, πρόβλημα, λύση). Η παραπάνω απόπειρα ήταν η πρώτη στη συγγραφή βιβλίων των παιδιών.

Τα γεγονότα της Μεγάλης εβδομάδας

Δημιουργήθηκε ένα δεκαπεντασέλιδο βιβλίο με όλα τα γεγονότα της Μεγάλης Εβδομάδας, όπως αναφέρονται με τη σειρά κατά τις ακολουθίες (Σάββατο του Λαζάρου, Κυριακή των Βαΐων, Η ξηρανθείσα συκή κ.ο.κ.)

Η ιστορία του βιβλίου (κόμικς, Toondoo)

Με τη βοήθεια του ελεύθερου εκπαιδευτικού λογισμικού δημιουργήθηκε από τα παιδιά το κόμικς “Η ιστορία του βιβλίου” όπου αναπαριστά την ιστορία του βιβλίου που μάθανε τα παιδιά στις αρχές του εκπαιδευτικού προγράμματος, από τις πήλινες πλάκες των Ασσυρίων μέχρι τα σημερινά e-book.

Το κοριτσάκι που έχασε το δρόμο του (storybird)

Βιβλίο που γράφτηκε από τα παιδιά με τη βοήθεια του ελεύθερου εκπαιδευτικού λογισμικού “storybird”. Τα παιδιά επέλεξαν τις εικόνες και δημιούργησαν ένα βιβλίο με όλα τα γνωστά στοιχεία ενός παραμυθιού (αρχή - μέση - τέλος, συγγραφέα, τίτλο, πλοκή, τόπο, χαρακτήρες, πρόβλημα, λύση).

Στη συνέχεια αποφασίσθηκε από κοινού με τα παιδιά η δραματοποίηση του παραμυθιού, ποιος θα είναι ο χώρος της δραματοποίησης, ποιοι θα είναι οι ρόλοι, πώς θα γίνει η διανομή, πόσοι θα συμμετέχουν, πώς θα δείξουμε τη δραματοποίηση στους γονείς (θα βγάλουμε φωτογραφίες), αν θα υπάρξει μουσική επένδυση και ποια, τι αντικείμενα θα χρησιμοποιήσουμε και τι στολές χρειάζονται.

Η δραματοποίηση ως δημιουργική κατάληξη ενός θεατρικού παιχνιδιού, ήταν κάτι το διασκεδαστικό, οργανωμένο, εκπαιδευτικό και δημιουργικό για τα παιδιά, πράγμα που φάνηκε και στις επόμενες δραστηριότητες μέχρι το τέλος της χρονιάς.

Ποίημα : Το καλοκαίρι (storybird)

Δημιουργήθηκε ένα ποίημα με ομοιοκαταληξία με αφορμή την εποχή του καλοκαιριού που διανύαμε.

Το ανθρωπάκι του μήνα

10σέλιδο βιβλίο με ανοιχτά φύλλα εργασίας με τους μήνες του σχ. έτους. Κάθε μήνα τα παιδιά ζωγράφιζαν ένα ανθρωπάκι συνυφασμένο με τα χαρακτηριστικά του μήνα. Δεν υπαγορεύθηκε στο παιδί τίποτα παρά μόνο το καλούσε κάθε μήνα να ζωγραφίσει ένα ανθρωπάκι, όπως το ίδιο μπορούσε, χωρίς να του δίνονται εντολές για χρώμα, σχήμα, ύψος, πάχος κτλ.

Οι μήνες του σχολικού έτους μέσα από τη λαογραφία

10σέλιδο βιβλίο με τους μήνες του σχ. έτους μέσα από τη λαογραφία. Αφού είχε προηγηθεί η παρατήρηση και τα χαρακτηριστικά των μηνών και είχαν αναλυθεί στο μάθημα τα ονόματα που έχει δώσει ο ελληνικός λαός σε κάθε μήνα, ζητήθηκε από τα παιδιά να καταγράψουν το όνομα που ήθελαν για κάθε μήνα, σε ένα ανοιχτό φύλλο εργασίας και να ζωγραφίσουν από κάτω κάτι σχετικό με το όνομα που είχαν επιλέξει, χωρίς να τους δοθούν εντολές για χρώμα, σχήμα κτλ.

Οι συνταγές του σχολικού έτους

20σέλιδο βιβλίο με συνταγές αντίστοιχες του κάθε μήνα του έτους. Περιείχει τις συνταγές και τις εκτελέσεις τους. Αφού είχε προηγηθεί μέσα στην τάξη η ανάγνωση των υλικών και η εκτέλεση της συνταγής από τα παιδιά, παρουσιάστηκε η ανάγκη από τους ίδιους τους μαθητές να καταγράψουν τα υλικά της συνταγής, έτσι ώστε να την ξανακάνουν με τους γονείς τους στο σπίτι.

Επισκέψεις του εκπαιδευτικού προγράμματος

Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος, προκειμένου να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι πραγματοποιήθηκαν οι παρακάτω εκπαιδευτικές επισκέψεις:

Επίσκεψη στις εκδόσεις Ίτανος

Αφού αναλύθηκαν στην τάξη οι τρόποι δημιουργίας ενός βιβλίου, είχε έρθει πλέον η ώρα να πραγματοποιηθεί η επίσκεψη, στον χώρο των εκδόσεων Ίτανος στη ΒΙ.ΠΕ. Ηρακλείου και να παρακολουθηθεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των εκδόσεων “Η τέχνη της τυπογραφίας”. Αφού μας υποδέχτηκαν στην αίθουσα συνεδριάσεων των εκδόσεων η ιδιοκτήτρια και η υπεύθυνη εκπαιδευτικός του προγράμματος, μας κάνανε μια εισαγωγή με πλούσιο πληροφοριακό εποπτικό υλικό σχετικά με τους επαγγελματίες και τα μηχανήματα που χρειάζονται για να δημιουργηθεί ένα βιβλίο. Στη συνέχεια ξεναγηθήκαμε στα γραφεία των γραφιστών όπου μας εξήγησαν και μας έδειξαν ποια είναι ακριβώς η συμβολή τους στη δημιουργία ενός βιβλίου και προχωρήσαμε στην ξενάγηση στον χώρο του τυπογραφείου και στον τρόπο λειτουργίας και διαχείρισης των μηχανημάτων που υπήρχαν σε αυτό από τους αντίστοιχους επαγγελματίες Στο τέλος της ξενάγησης μας έγινε από την εκπαιδευτικό η παρουσίαση του βιβλίου “Η πριγκίπισσα του βοτανόκηπου” της Ειρήνης Μαθιουδάκη, η οποία στο τέλος συνοδεύτηκε από δημιουργικές δραστηριότητες (ψυχοκινητικά παιχνίδια, εκμάθηση βοτάνων βιωματικά, ζωγραφική βοτάνων).

Επίσκεψη στο Βιβλιοπωλείο της γειτονιάς

Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αναρωτήθηκαν ορισμένα παιδιά, πού ακριβώς πουλάνε μόνο βιβλία, μιας και αρκετά από αυτά, ψώνιζαν τα βιβλία τους και τη γραφική τους ύλη, από μεγάλα πολυκαταστήματα Έτσι δημιουργήθηκε και η ανάγκη της επίσκεψης στο συνοικιακό βιβλιοπωλείο Σμυρλής. Οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στον χώρο του βιβλιοπωλείου, να τον παρατηρήσουν, να παρατηρήσουν και άλλα αντικείμενα εκτός από τα βιβλία, να έρθουν σε επαφή με διαφορετικά είδη βιβλίων, να γίνουν δημοσιογράφοι και να πάρουν συνέντευξη από τον βιβλιοπώλη με ερωτήσεις σχετικές με τη δουλειά του, να φωτογραφίσουν τον χώρο και τον ίδιο, να ακούσουν παραμύθια και να πάρουν μέρος σε δημιουργικές δραστηριότητες που οργάνωσε ο βιβλιοπώλης σε συνεργασία με την εκπαιδευτικό Στο τέλος της επίσκεψης τα παιδιά πήραν τα δωράκια τους από το βιβλιοπωλείο και τα παιδιά με τη σειρά τους δώσανε το δικό τους άλμπουμ με τις ζωγραφιές τους, που τις είχαν αφιερώσει στον βιβλιοπώλη. Βαθιά η συγκίνηση του βιβλιοπώλη ο οποίος μας συνεχάρηκε για την πρωτοβουλία μας, μιας και μας ανέφερε χαρακτηριστικά, ότι στα 15 χρόνια που έχει το βιβλιοπωλείο, μόνο δύο επισκέψεις είχε από τα σχολεία της γειτονιάς.

Επίσκεψη στον Ιππικό Όμιλο

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στον Ιππικό Όμιλο για να παρακολουθήσουμε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “Μινωική Αυλή” είχαμε την δυνατότητα να συμμετέχουμε στο εργαστήρι της γραφής. Με αφορμή τον δίσκο της Φαιστού παρουσιάστηκε στους μαθητές η γραφή των Μινωιτών, Γραμμική Β΄, και δόθηκε το Αλφαβητάρι-Κλείδα της Γραμμικής Βήτα ατομικά σε κάθε παιδί. Αφού μας εξηγήθηκε η χρήση του, προσπαθήσαμε να αντιστοιχήσουμε τα συλλαβογράμματα της Γραμμικής Β΄ με τις σημερινές συλλαβές έτσι ώστε να γράψουμε τη λέξη Σέβη και Μαμά. Τα παιδιά το διασκέδασαν πάρα πολύ μιας και ήταν κάτι πρωτόγνωρο γι' αυτά να κάνουν ανάλυση και σύνθεση λέξεων σε συλλαβές επί χάρτου βάση ενός άλλου αλφαβητάριου από αυτό που γνωρίζουν ήδη. Παράλληλα διαπίστωσαν και το πόσο δύσκολο και χρονοβόρο σε σύγκριση με τα σημερινά μέσα (στυλό, μολύβι, χαρτί), ήτανε στη Μινωική εποχή να γράφουνε πάνω σε πήλινες πλάκες.

Επίσκεψη συγγραφέα στο νηπιαγωγείο

Είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στο σχολείο μας τη συγγραφέα και εικονογράφο Αργυράκη - Ασαργιωτάκη Θεοδωσία όπου της πήραμε συνέντευξη σχετικά με τη δουλειά της, τη φωτογραφίσαμε, ακούσαμε την ανάγνωση του παραμυθιού της “Ο τετράγωνος γίγαντας” από την ίδια, θέσαμε ερωτήσεις σχετικά με αυτό, παίξαμε παιχνίδια κατανόησης, δραματοποιήσαμε το βιβλίο της με τη βοήθειά της, παίξαμε με το ζάρι της ανάγνωσης, εικονογραφήσαμε εξ’ αρχής το βιβλίο της και στο τέλος της δώσαμε και τα δωράκια που είχαμε ετοιμάσει: έναν πίνακα ζωγραφικής, δύο σελιδοδείκτες για να μην χάνει ποτέ τις σελίδες των βιβλίων της και το ζάρι της ανάγνωσης έτσι ώστε να το χρησιμοποιήσει και σε άλλες επισκέψεις της σε σχολεία. Τέλος της δείξαμε και τα δικά μας βιβλία και αυτή διάλεξε το αγαπημένο της τεκμηριώνοντας την απάντησή της.

Πριν από την επίσκεψη είχε προηγηθεί συζήτηση με τα παιδιά για το τι πρέπει να γράψουμε πάνω στην πρόσκληση, πώς θα της την στείλουμε (με e-mail ή ταχυδρομικά), τι θέλουμε να ρωτήσουμε την καλεσμένη μας, αν θα πρέπει να της δώσουμε ένα δώρο και ποιο θα είναι αυτό.

Έπαινος Φιλαναγνωσίας

Στο τέλος του εκπαιδευτικού προγράμματος δόθηκε έπαινος φιλαναγνωσίας σε όλα τα παιδιά, μιας και πλέον μέσα από τη σφαιρική προσέγγιση του θέματος σε όλες τις γνωστικές και μαθησιακές περιοχές του ΔΕΠΠΣ είχαν τεθεί τα θεμέλια για την εδραίωση μιας φιλικής σχέσης με το βιβλίο που θα τους ακολουθεί μια ζωή.

Συνεργασία με την οικογένεια

Πριν την υλοποίηση των παραπάνω δραστηριοτήτων έγινε ενημέρωση των γονέων για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα έτσι ώστε να υπάρξει η αμέριστη συμπαράσταση και υποστήριξή τους στους εξής τομείς: στην έγκρισή τους για τις εκδρομές που θα πραγματοποιούνταν, στη συνέπεια της δανειστικής βιβλιοθήκης και όλων των υποχρεώσεων που τη συνοδεύουν (επιστροφή του βιβλίου κάθε Δευτέρα, αντικατάσταση του βιβλίου σε περίπτωση καταστροφής, κτλ) και στη συνέχεια των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων και πρακτικών που πραγματοποιούνταν στον χώρο του νηπιαγωγείο στο σπίτι προβάλλοντας τους εαυτούς τους ως πρότυπα φιλαναγνωστικής συμπεριφοράς.

Δραστηριότητες τελικής αξιολόγησης

Πριν την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος, δημιουργήθηκε ένας εννοιολογικός χάρτης με όλες τις πρότερες γνώσεις, αντιλήψεις και προβληματισμούς των παιδιών σε συνάρτηση με το βιβλίο και κυρίως δημιουργήθηκε για να αποσαφηνιστεί τι είδους σχέση είχαν αναπτύξει τα παιδιά με αυτό τη δεδομένη χρονική στιγμή. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος γινόταν εναλλακτική αξιολόγηση των γνώσεων που κατακτιούνταν από τα παιδιά, είτε μέσω των φύλλων εργασίας, είτε μέσω ανοιχτού και κλειστού τύπου ερωτήσεων, είτε με τη μορφή παιχνιδιών και εικαστικών έργων. Παραδείγματα παιχνιδιών αποτελούν τα παρακάτω:

Πώς λέγεται: Παιχνίδι ερωτήσεων όπου τα παιδιά θα έπρεπε να απαντήσουν σε ερωτήσεις τύπου: Πώς λέγεται ο άνθρωπος που πουλάει βιβλία; Αυτός που γράφει βιβλία; Αυτός που γράφει ποιήματα; Αυτός που δουλεύει στη βιβλιοθήκη; κ.ο.κ. Ακολουθήθηκε και η αντίστροφη διαδικασία: Τι κάνει ο βιβλιοπώλης; Τι κάνει ο ποιητής; κ.ο.κ.

Το αγαπημένο μου είδος: Ζητήθηκε από τα παιδιά να επιλέξουν το αγαπημένο τους είδος βιβλίου από όλα όσα παρουσιάστηκαν και να τεκμηριωθεί η απάντησή τους παρουσιάζοντας παράλληλα και τα χαρακτηριστικά του κάθε είδους (τρόποι χρήσης, περιεχόμενα κτλ).

Μάντεψε το είδος του βιβλίου: Δόθηκαν επιλεκτικά ένα από τα ακόλουθα στοιχεία: ο τίτλος, η πρώτη σελίδα, οι εικόνες, το εξώφυλλο, ένα άρθρο, το οπισθόφυλλο. Τα παιδιά βλέποντας κάθε φορά ένα από τα παραπάνω στοιχεία προσπαθούσαν να μαντέψουν και να φανταστούν το είδος και το περιεχόμενο του βιβλίου.

Αν δεν υπήρχαν βιβλία: Φανταστήκαμε με τα παιδιά σύμφωνα με όλες τις ευεργετικές ικανότητες ανάγνωσης ενός βιβλίου που είχαμε μάθει, πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν δεν υπήρχαν βιβλία. Επιπλέον σχολιάσαμε πως σε κάποιες χώρες με ολοκληρωτικά καθεστώτα απαγορεύονται τα βιβλία ή καίγονται. Φανταστήκαμε επίσης τι θα συνέβαινε αν το χαρτί ήταν τόσο ακριβό που το βιβλίο θα γινόταν ένα αντικείμενο πολυτελείας, μη προσιτό στους περισσότερους, έτσι όπως ήταν στα χρόνια πριν ανακαλυφθεί η τυπογραφία.

Παραδείγματα ανοιχτών φύλλων εργασίας αποτελούσαν και τα ατομικά βιβλία που δημιουργήθηκαν από τα ίδια τα παιδιά μιας και διαπιστώσαμε με αυτά την εξέλιξη του παιδικού σχεδίου του παιδιού καθώς και της γραφής του.

Επιπλέον ενημερωνόταν ο ατομικός φάκελος του παιδιού, ο οποίος περιείχε την διαδικασία του εκπαιδευτικού προγράμματος, με φωτογραφίες, φύλλα εργασίας, συστηματική παρατήρηση από τη νηπιαγωγό και καταγραφή αυτής, κατασκευές, ζωγραφιές, ελεύθερες εργασίες, τις προσκλήσεις που στάλθηκαν σε αυτούς που μας επισκέφτηκαν καθώς και η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία του εκπαιδευτικού προγράμματος

Κύρια επιδίωξη όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων ήταν η αναπαράσταση και η έκφραση των όσων έμαθαν με ποικίλες καταγραφές έτσι ώστε να διαπιστωθεί αν όντως δημιουργήθηκε φιλαναγνωστική συνείδηση και αποκτήθηκε μια πνευματική - αισθητική αυτονομία και αυτόβουλη ανάγνωση.

Σκοπός του παραπάνω εκπαιδευτικού προγράμματος δεν ήταν αποκλειστικά να μάθουν τα παιδιά τεχνικές ανάγνωσης, αλλά να μάθουν να αγαπάνε τα βιβλία. Αναγάγαμε το βιβλίο από πηγή μάθησης σε πηγή ψυχαγωγίας, η οποία είχε ως στόχο την καλλιέργεια της φαντασίας και των άλλων πνευματικών και ψυχικών ικανοτήτων του παιδιού που είναι απαραίτητες για την ηθικοπνευματική του ολοκλήρωση.

Δυσκολίες κατά την υλοποίηση του προγράμματος

Κατά την υλοποίηση του προγράμματος είχε προγραμματιστεί εκτός των 3 επισκέψεων και μια επίσκεψη στη Βικελαία βιβλιοθήκη. Δυστυχώς όμως δεν υλοποιήθηκε, καθώς το εκπαιδευτικό τμήμα της βιβλιοθήκης δεν πραγματοποιεί πλέον συστηματικές εκπαιδευτικές δράσεις στον χώρο της βιβλιοθήκης.

Επίσης είχε προγραμματιστεί και ο δανεισμός μουσειοσκευής από την Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης όπου περιείχε καρτέλες αντικειμένων, έντυπα δραστηριοτήτων, επιτρεπέζιο παιχνίδι, εργαλεία και όργανα γραφής, αυθεντικά εκθέματα και αντίγραφά τους που σχετίζονται με την ιστορία της γραφής στον ελλαδικό χώρο. Η απήχησή της ήταν πολύ μεγάλη σε όλα τα σχολεία της Περιφερειακής Διεύθυνσης και δεν προλάβαμε να την δανειστούμε.

Παράλληλα τα μηνιαία βιβλία, είχαν σκοπό να ξεκινήσουν τη συγγραφή τους από τον Σεπτέμβριο, αλλά λόγω του χρόνου που χρειαζόταν για την ομαλή μετάβαση των περισσοτέρων παιδιών στο νηπιαγωγείο, ξεκίνησαν συστηματικά από τον μήνα Νοέμβριο.

Τέλος το δωρεάν εκπαιδευτικό λογισμικό storybird δε μας επιτρέψε να δημιοσιεύσουμε δημοσίως το παραμύθι “Το κοριτσάκι που έχασε το δρόμο του” μιας και δημοσιεύονται δημόσια μόνο τα αγγλικά βιβλία. Ούτε υπάρχει ειδική εφαρμογή για συγγραφή ποιημάτων στα ελληνικά, παρά μόνο με τον τρόπο που το φτιάξαμε εμείς.

Ευχαριστίες

Η υλοποίηση του παραπάνω εκπαιδευτικού προγράμματος δε θα ήταν δυνατή, αν δεν υπήρχε η παρουσία και η υποστήριξη κάποιων ανθρώπων.

Πρώτα από όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους του σχολείου και τους γονείς των μαθητών για την επιστημονική, πνευματική και ηθική υποστήριξη που παρείχαν σε εμένα και τα παιδιά καθ' όλη τη διάρκεια του 6μηνου εκπαιδευτικού προγράμματος. Η ανιδιοτελής, ανυπολόγιστη υποστήριξή τους και οι συμβουλές τους υπήρξαν πολύτιμες για την καλύτερη δυνατή δομή του προγράμματος και για την υλοποίησή του.

Ιδιαίτερη μνεία θα ήθελα να κάνω στα άτομα και στους φορείς που συνεργάστηκαν με το νηπιαγωγείο, σε αυτούς που το επισκέφτηκαν και σε αυτούς που μας δέχτηκαν για επίσκεψη. Ευχαριστώ λοιπόν την Α/βάθμια εκπαίδευση Ηρακλείου, που χωρίς την συμπαράσταση του τμήματος εκπαιδευτικών θεμάτων δε θα μπορούσε να υλοποιηθεί το παραπάνω πρόγραμμα, τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου για τα ενημερωτικά φυλλάδια που μας πρόσφερε για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου στις 2 Απριλίου, το τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ιππικού Ομίλου για την πρώτη επαφή που μας προσέφερε με τη Μινωική γραφή, τη συγγραφέα και εικονογράφο Αργυράκη - Ασαργιωτάκη Θεοδωσία για την επίσκεψή της στον χώρο μας, το Βιβλιοπωλείο Σμυρλής στα Καμίνια για την ξενάγηση και τα δώρα που προσέφερε στους μαθητές και τέλος τις εκδόσεις Ίτανος στην ΒΙ.ΠΕ. Ηρακλείου για την ξενάγηση και τις δημιουργικές δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν στον χώρο τους.

Αναφορές

Βιβλιογραφία

Αργυράκη - Ασαργιωτάκη, Θ. (2012), Ο τετράγωνος γίγαντας, Ηράκλειο: Τριτά
Κάργα, Β. (2008), Το βιβλίο που δεν ήθελε να διαβαστεί, Θεσσαλονίκη: Επόμενος Σταθμός
Μαθιουδάκη, Ε. (2015), Η πριγκίπισσα του βοτανόκηπου, Ηράκλειο: Ίτανος
Μπρασέρ, Φ. (2014), 1001 Δραστηριότητες για να αγαπήσω το βιβλίο, Αθήνα: Μεταίχμιο
Ναούμ, Ε. Παπαμιχαήλ, Γ. (2005), Θεματικές προσεγγίσεις Σχέδια Εργασίας για
το Νηπιαγωγείο, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Παρούση, Α. (2000), Ήταν ένα μικρό χαρτάκι, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Παπαδάτος, Γ. (2009), Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία, Αθήνα: Καστανιώτη
Πετκανοπούλου, Μ. (2010), Ο μικρός ζωγράφος των βράχων, Αθήνα: Καλειδοσκόπιο
Ποσλάνιεκ, Κ. (1992), Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, Αθήνα: Καστανιώτη
Τσιλιμένη, Τ. (2004), Διαθεματική προσέγγιση της γνώσης σε προγράμματα απασχόλησης στο Νηπιαγωγείο, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες
ΥΠΕΠΘ - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2006), Οδηγός Νηπιαγωγού, Εκπαιδευτικοί
σχεδιασμοί Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης, Αθήνα: ΟΕΔΒ
ΥΠΕΠΘ - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2002), ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Νηπιαγωγείο - Προγράμματα σχεδιασμού και ανάπτυξης δραστηριοτήτων
ΥΠΕΠΘ - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2011), Οδηγός εκπαιδευτικού για το Πρόγραμμα Σπουδών για το Νηπιαγωγείο

Φράγκος, Χ. (1986), Η σύγχρονη παιδική λογοτεχνία στο Νηπιαγωγείο στα Πρακτικά Διήμερου Σεμιναρίου: Το βιβλίο για τα παιδιά του Νηπιαγωγείου, Θεσσαλονίκη, 11-12 Ιουνίου 1986.

Δικτυογραφία

Δευτέρα 30 Μαΐου 2016

Βιβλίο, βιβλιαράκι μου, βιβλιοπαραμυθάκι μου