Τρίτη 10 Μαΐου 2016

Μουσική του κόσμου


Η μουσική ενώνει τους λαούς της γης


Άννα Στουμπίδη, Χριστοθέα Φαρσάρη, Μαρία Περδικάκη, Ευαγγελία Σαλούστρου

33ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου  

Περίληψη
Η μουσική του κόσμου είναι ένα πολιτιστικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε από τα παιδιά του 33ου Νηπιαγωγείου και προέκυψε από το ενδιαφέρον και την αγάπη που έδειξαν για τα τραγούδια που μαθαίναμε κατά καιρούς στο πλαίσιο των καθημερινών μας δραστηριοτήτων Τα παιδιά και των δυο τμημάτων χωρίστηκαν από κοινού σε έξι μικροομάδες και αφού εργάστηκαν σε αυτές παρουσίασαν στην ολομέλεια και τις προσωπικές τους εργασίες που με τη συνεργασία των γονιών τους είχαν δουλέψει. Οι ομάδες ήταν έξι και ήταν οι εξής 1. Μουσικά όργανα 2. Κρητική μουσική 3. Μουσική της Ελλάδας 4. Μουσική της Ευρώπης 5. Μουσική της Ανατολής και 6. Μουσική των παιδιών της γης. Επιπρόσθετα μάθαμε τις νότες τις αξίες της μουσικής και πολλά τραγούδια και χορούς. Οι εργασίες πεδίου που πραγματοποιήσαμε ήταν επίσκεψη στο μουσείο Θύραθεν στον Κρουσώνα, επίσκεψη στο μουσικό γυμνάσιο Ηρακλείου, επίσκεψη στο γειτονικό δημοτικό σχολειό για να κάνουμε από κοινού μια ώρα μουσική με την Α΄ δημοτικού, προσκαλέσαμε γονέα λυράρη, τη μουσικό του όμορου δημοτικού σχολείου, επίσκεψη της μπάντας του δήμου Ηρακλείου κλπ.

Λέξεις κλειδιά
Κοινή γλώσσα επικοινωνίας, συναισθήματα, είδη μουσικών οργάνων, αξίες και είδη μουσικής, ανθρώπινη ανάγκη για χορό και τραγούδι
Κατηγορία προγράμματος
Πολιτιστικών θεμάτων
Εισαγωγή
Ο συνθέτης Dr Robin Holloway αναφέρει πως η μουσική είναι σαν ένα υγρό που ρέει ανάμεσα στη μελέτη της γλώσσας, της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών, της ιστορίας και των φυσικών επιστημών, τις οποίες συνδέει με τον εξωτερικό κόσμο των συναισθημάτων και των σχέσεων και με τον εσωτερικό κόσμο της φαντασίας. Γι’ αυτό και το να υποστηρίζει κανείς πως η μουσική είναι τέχνη, χαρά και δημιουργία είναι μια αυτονόητη παραδοχή.
Παρόλο που η μουσική  για αρκετά χρόνια κατείχε μια περιθωριακή θέση στα Αναλυτικά προγράμματα αρχίζει να συνδέεται με τις γνωστικές περιοχές της εκπαίδευσης και να διαδραματίζει τον συνεκτικό κρίκο για την καλύτερη κατανόηση των διαφόρων τύπων μάθησης. Έτσι, στο νηπιαγωγείο στοχεύει στην καλλιέργεια αισθητικής ικανότητας κι ευαισθησίας, στην κατανόηση κι απόλαυση της μουσικής και στην απελευθέρωση της δημιουργικής ικανότητας των παιδιών.
Με την ανάπτυξη της μουσικής τα παιδιά αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους και δημιουργούν κουλτούρα και πολιτισμό. Γι’ αυτό, το νηπιαγωγείο επιδιώκει να προωθήσει την πνευματική ανάπτυξη των μαθητών και τα βοηθά να μοιραστούν σκέψεις και συναισθήματα, να εκφραστούν, να μοιραστούν μουσικά ακούσματα όχι μόνο της χώρας τους αλλά κι όλων των λαών της γης και να εκφράσουν την προσωπική τους κρίση για τη μουσική ποιότητα.
Στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πρόγραμμα ταξιδέψαμε στις πέντε ηπείρους και στη βαλίτσα μας βάλαμε ήχους, χορούς, τραγούδια, συνθέτοντας  ένα μουσικό ψηφιδωτό από διαφορετικές μουσικές παραδόσεις, γλώσσες, λαούς και πολιτισμούς. Γιατί η μουσική ενώνει τους λαούς. Μιλάει μια γλώσσα κατανοητή από όλους. Κι αυτό επειδή είναι ένα παιχνίδι με ήχους, παλιούς και καινούριους!
Σκοπός και στόχοι
Σκοπός του πολιτιστικού προγράμματος  ‘’Μουσική του κόσμου’’ είναι να καλλιεργηθεί το ενδιαφέρον των παιδιών για τη μουσική και να συνειδητοποιήσουν πως τα πάντα στη ζωή μας έχουν ρυθμό.
Οι επιμέρους στόχοι που θέσαμε ως προς το γνωστικό αντικείμενο είναι να αποκτήσουν γνώσεις για τη μουσική (όπως πχ. νότες, πεντάγραμμο, μουσικά όργανα, ρυθμός κλπ), να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους,να καλλιεργήσουν τη γλώσσα τους με τη διατύπωση ιδεών και σκέψεων. Ως προς την καλλιέργεια του ψυχοκινητικού τομέα ο στόχος που θέσαμε είναι να παρατηρούν, να επαναλαμβάνουν και να συντονίζουν κινήσεις μέσα από μουσικοκινητικά παιχνίδια, χορό και τραγούδι. Ως προς τον κοινωνικοσυναισθηματικό τομέα, ο στόχος μας είναι η ενεργητική συμμετοχή των παιδιών, η καλλιέργεια πρωτοβουλίας και κριτικής σκέψης, η επίλυση καταστάσεων προβληματισμού ώστε να μπορούν αυτόνομα και ανεξάρτητα να λειτουργήσουν σαν ισάξια μέλη μιας ομάδας. Επιπλέον, στοχεύουμε στη γνωριμία της μουσικής παράδοσης όχι μόνο της χώρας μας αλλά  και των άλλων λαών της γης.
Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία τα παιδιά συνεργάζονται και δημιουργούν ομάδες αναγνωρίζοντας την αξία της συλλογικότητας και της ομαδικής εργασίας. Επιπλέον, προβληματίζονται και βρίσκουν  λύση σε  καταστάσεις προβληματισμού  ενώ παράλληλα διατυπώνουν ελεύθερα την άποψή τους και τις ιδέες  τους αναπτύσσοντας την κριτική τους σκέψη. Τέλος,  μέσα από ποικίλες δράσεις όπως δραματοποιήσεις, εικαστικά, ψυχοκινητικά  παιχνίδια κλπ.  εκφράζονται και  αφομοιώνουν τη γνώση βιωματικά, με ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
Ο εκπαιδευτικός, ως ισότιμο μέλος της ομάδας συντονίζει το σχέδιο εργασίας και διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία ώστε οι μαθητές να οικοδομήσουν τη γνώση μέσα από βιωματικές δραστηριότητες. Οφείλει να  διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας ώστε να είναι ελεύθερη και ουσιαστική λαμβάνοντας υπόψιν του, το κοινωνικό, μορφωτικό και ηθικό περιβάλλον του κάθε παιδιού. Μέλημά του είναι η δημιουργία ενός κλίματος αποδοχής και ίσων ευκαιριών για όλους ενώ υποστηρίζει και συμβουλεύει το κάθε παιδί ως μοναδική οντότητα.
Συμβατότητα με το ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ του Αναλυτικού προγράμματος.
Το πρόγραμμα είναι απόλυτα συμβατό με το ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ του Νηπιαγωγείου και εντάσσεται στην ενότητα της Μουσικής. Λόγω της διαθεματικής προσέγγισής του, αλληλεπιδρά με τα προγράμματα ανάπτυξης δραστηριοτήτων της Γλώσσας, των Μαθηματικών, της Μελέτης Περιβάλλοντος, των Τεχνών και των ΤΠΕ.
Το παρόν πρόγραμμα,  στηρίζεται  στις πρότερες γνώσεις των παιδιών, αξιοποιώντας τις εξελικτικά και δίνοντας την ευκαιρία σε όλους για ενεργητική και βιωματική μάθηση ανάλογα τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες του καθενός. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να εξερευνήσουν, να αιτιολογήσουν, να ασκήσουν κριτική, να εμπλακούν και να επιλύσουν καταστάσεις προβληματισμού και να οικοδομήσουν τη γνώση αυτενεργώντας και αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους.
Μεθοδολογικές προσεγγίσεις
Ως μέθοδο προσέγγισης του προγράμματος επιλέξαμε την παιδαγωγική αρχή της διαθεματικότητας, της βιωματικότητας, της εξερευνητικής μάθησης και της συναισθηματικής εμπλοκής των παιδιών. Για την υλοποίηση του προγράμματος χρησιμοποιήθηκαν οι τεχνικές του καταιγισμού ιδεών, τα παιχνίδια ρόλων, η έρευνα, η ανακάλυψη και  η εργασία και η συνεργασία σε μικροομάδες αλλά και στην ολομέλεια. Σε γενικές γραμμές ο χαρακτήρας των δραστηριοτήτων είχε παιγνιώδη χαρακτήρα και ανταποκρίνονταν στα ενδιαφέροντα των παιδιών.
Περιγραφή δράσης
Αφορμή για το πολιτιστικό πρόγραμμα ‘’Μουσική του κόσμου’’,  στάθηκε το ‘’Καλημέρα’’ που λέμε στην ολομέλεια, κάθε πρωί από το cd,’’ Λάχανα και Χάχανα - Εδώ Νηπιαγωγείο’’ της Παυλίνας Παμπούδη καθώς και το τραγούδι για τις ‘’μέρες της εβδομάδας’’ από τη Λιλιπούπολη, του Μάνου Χατζιδάκι. Τα παιδιά, ανέφεραν διάφορα τραγούδια ακόμη και με ξενόγλωσσους στίχους κι έτσι οδηγηθήκαμε στη μουσική του κόσμου.
Για την προσέγγιση όμως ενός τέτοιου προγράμματος, έπρεπε να γνωρίζουμε βασικές γνώσεις για τη μουσική όπως είναι οι νότες, το πεντάγραμμο, οι αξίες κλπ. και γι’ αυτό τον λόγο προσεγγίζουμε μουσικές έννοιες μέσα από παραμύθια, παιχνίδια, ιστορίες και βιωματικές δράσεις.
Εργασίες πεδίου.
1. Επίσκεψη στο μουσικό Μουσείο Θύραθεν, στον Κρουσώνα.
Στόχος της παιδαγωγικής αυτής επίσκεψης, ήταν η γνωριμία των παιδιών με τα μουσικά όργανα που εκτίθενται στο μουσείο και η κατηγοριοποίησή τους σε έγχορδα, πνευστά και κρουστά.
2. Παρακολούθηση της μουσικοθεατρικής παράστασης ‘’Όργανα και Τούμπανα’’ στο Τεχνόπολις.
Στόχος αυτής της παρακολούθησης πέρα της ψυχαγωγίας μας, ήταν η γνωριμία των μουσικών οργάνων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και η διαπίστωση πως η μουσική βρίσκεται παντού και για όλους.
3. Επίσκεψη του 9ου Νηπιαγωγείου Ηρακλείου στο νηπιαγωγείο μας.
Τα παιδιά του  συστεγαζόμενου νηπιαγωγείου, μας επισκέφτηκαν πριν το κλείσιμο του σχολείου για Χριστουγεννιάτικες διακοπές και μας είπαν τα κάλαντα, ενώ τραγουδήσαμε όλοι μαζί χριστουγεννιάτικα τραγούδια.
4. Επίσκεψη στο Μουσικό Γυμνάσιο Ηρακλείου.
Σκοπός της εκπαιδευτικής επίσκεψης στο Μουσικό Γυμνάσιο ήταν η γνωριμία των παιδιών με ένα σχολείο που η μουσική κατέχει εξαίρετη θέση. Επιπλέον, η συνύπαρξη και συναναστροφή με ανθρώπους που γνωρίζουν να παίζουν μουσικά όργανα και έχουν μυηθεί στη μουσική εκπαίδευση.
5. Επίσκεψη στο Καλλιτεχνικό σχολείο Ηρακλείου.
Σκοπός της επίσκεψης στο Καλλιτεχνικό σχολείο ήταν η εμπλοκή μας και με άλλες τέχνες όπως ο χορός, το θεατρικό παιχνίδι και τα εικαστικά απόλυτα συνυφασμένες με τη μουσική. Τα παιδιά έγιναν οι λιλιπούτειοι μαθητές μπαίνοντας στην αίθουσα  που ανταποκρίνονταν στα ενδιαφέροντά τους.
6. Επίσκεψη στο 36ο Δημοτικό σχολείο Ηρακλείου.
Στόχος της επίσκεψης αυτής ήταν εκτός της ομαλής μετάβασης στο Δημοτικό σχολείο, να συνυπάρξουν με τα παιδιά της Α΄Δημοτικού και να κάνουν από κοινού  μάθημα μουσικής στην αίθουσα μουσικής του σχολείου. Επιπλέον τους είπαμε τα  κάλαντα του Λαζάρου, μια κι η επίσκεψη ήταν λίγο πριν τις διακοπές του Πάσχα με στόχο την αναβίωση παλιών Πασχαλινών εθίμων.(καλαντάρηδες)

7. Επίσκεψη στον ΙΒ’ ΚΕΠΑ Ηρακλείου.
Στόχος της επίσκεψης αυτής στον παιδικό σταθμό ήταν να τραγουδήσουμε τα χελιδονίσματα και τραγούδια για το καλωσόρισμα της Άνοιξης.
8. Επίσκεψη στο νηπιαγωγείο από γονέα- μουσικό.
Στα πλαίσια της μουσικής ενότητας Ερωτόκριτος, στην ανάλυση του ποιήματος και στην παρουσίασή του, ο κ. Γιώργος, γονέας παιδιού που παίζει λύρα, μας παρουσίασε μουσικά την καντάδα του Ερωτόκριτου προς την Αρετούσα και τον αποχαιρετισμό τους.
9. Επίσκεψη από τη μουσικό του 36ου Δημοτικού σχολείου στο νηπιαγωγείο μας.
Η μουσικός του όμορου Δημοτικού σχολείου, επισκέφτηκε το νηπιαγωγείο μας 2 φορές. Την πρώτη, μας βοήθησε στη διδασκαλία των μουσικών αξίων με ένα αυτοσχέδιο παραμύθι και τη δεύτερη φορά μας έπαιξε αρμόνιο και μελοποιήσαμε το τραγούδι που είχαμε συνθέσει και γράψει τους στίχους για τις τέσσερις εποχές.
10. Επίσκεψη του ΙΒ ΚΕΠΑ στο νηπιαγωγείο μας.
Τα παιδιά του  παιδικού σταθμού μας επισκέφτηκαν για να μας πουν τα κάλαντα του Λαζάρου, λίγο πριν τις διακοπές του Πάσχα και στόχος αυτής της επίσκεψης ήταν η επαφή των παιδιών με έθιμα του Πάσχα.(οικοδεσπότες)
Δραστηριότητες
ΓΛΩΣΣΑ
  • Εμπλουτίζουμε το λεξιλόγιό μας με άλλες λέξεις.
  • Προσεγγίζουμε τα αρχικά φωνήματα λέξεων όπως Μμ για Μουσική, Αα Απόλλωνας κλπ.
  • Δημιουργούμε αυτοσχέδιες ιστορίες και παραμύθια.
  • Λύνουμε αινίγματα, σταυρόλεξα, ακροστιχίδες.
  • Παίζουμε παιχνίδια γλωσσικής ανάπτυξης όπως π.χ. κρεμάλα, παιχνίδι μαγικής λέξης κλπ.
  • Μαθαίνουμε να γράφουμε και να φωνάζουμε τη λέξη μουσική στις γλώσσες του κόσμου.
  • Βρίσκουμε ομοιοκατάληκτες λέξεις.  
  • Συζητάμε για συναισθήματα.  
  • Ταυτίζουμε λέξεις με εικόνες.
  • Προβληματιζόμαστε με διάφορες καταστάσεις και προτείνουμε λύσεις.
  • Φτιάχνουμε το αλφαβητάρι της Μουσικής.
  • Γράφουμε - αντιγράφουμε λέξεις σχετικές με τη μουσική (ονόματα νότων,  μουσικών οργάνων, συνθετών κλπ).
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
  • Ομαδοποιήσεις, ταξινομήσεις, αντιστοιχίσεις (έγχορδα, κρουστά)
  • Ποσοτικές μετρήσεις (μέτρα, διαστήματα, νότες, ρυθμικές αξίες)
  • Πίνακες διπλής εισόδου (κατηγορία μουσικών οργάνων)
  • Γραφικές παραστάσεις (ένταση ήχου)
  • Απαριθμήσεις αριθμητικά σύμβολα (τραγούδι: Ένα είναι τ ‘ αηδόνι)
  • Δημιουργία επιτραπέζιου παιχνιδιού
  • Δημιουργία παζλ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ - ΈΚΦΡΑΣΗ
  • Δημιουργία στίχων δικού μας τραγουδιού
  • Τραγούδια για διάφορες εκδηλώσεις
  • Οι νότες του πενταγράμμου
  • Μουσικοχορευτικές δραστηριότητες
  • Δραματοποιήσεις
  • Αυτοσχέδια μουσικά όργανα
  • Θεατρικό παιχνίδι με θέμα τη μουσική (νότες, αξίες κλπ)
  • Κουκλοθέατρο
  • Ζωγραφική - προσωπογραφίες συνθετών
  • Κατασκευές σχετικές με τη μουσική με διάφορα υλικά (χαρτί, πλαστελίνες, πηλό κλπ.)
  • Ψυχοκινητικά παιχνίδια (με τη βοήθεια λέξεων )
  • Παιχνίδια μίμησης
  • Προσέγγιση της Τέχνης μέσα από πίνακες ζωγραφικής, Αγγεία, Αγάλματα κλπ.
  • Παιχνίδια συναισθημάτων (τέμπο μουσικής)
ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
  • Γνωριμία με ήχους  φυσικών φαινομένων (κεραυνοί, σεισμοί)
  • Γνωριμία με ζώα (μέσα από ήχους)
  • Πειράματα σχετικά με τον ήχο και την παραγωγή του από διάφορα αντικείμενα
  • Η εναλλαγή εποχών
  • Η μουσική στις διάφορες χώρες - ταξίδια και γνωριμία σε άλλους πολιτισμούς
  • Οι 5 Ήπειροι και η διαδικτυακή μας επίσκεψη σε αυτούς
ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
  • Η διαφορετικότητα (συγκρίσεις μουσικών ειδών ανά περιοχή)
  • Η  ανθρώπινη ανάγκη όλων για μουσική έκφραση
  • Ήθη και έθιμα θρησκευτικού περιεχομένου
  • Σεβασμός σε Άτομα με ειδικές ικανότητες
  • Μύθοι σχετικά με τη μουσική (θεοί, μούσες, ηχώ κλπ.)
  • Λαογραφικά στοιχεία μέσα από τραγούδια
  • Η αξία της συνεργασίας για αρμονική συνύπαρξη
  • Οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα από συναισθηματικές καταστάσεις- ενσυναίσθηση
ΤΠΕ
  • Αναζήτηση πληροφοριών μέσα από φυλλομετρητή ιστού (chrome)
  • Λογισμικό ηλεκτρονικών παιχνιδιών πχ. kidepedia ( Μουσική)
  • Λογισμικό οπτικοποίησης (google map) - Ταξίδια στον κόσμο
  • Λογισμικό εννοιολογικής  χαρτογράφησης (kidspiration)
  • Καταγραφή ονομάτων στον υπολογιστή και εξάσκηση στον χειρισμό ποντικιού
  • Λογισμικό ζωγραφικής
  • Μουσική- Παρουσιάσεις ppt από τα παιδιά
  • Εκτύπωση εικόνων- πληροφοριών και φύλλων εργασίας
Αξιολόγηση
Με την Ανιχνευτική αξιολόγηση αναδεικνύονται οι πρότερες γνώσεις των παιδιών για το σχέδιο εργασίας και ουσιαστικά στηρίζεται και οικοδομείται πάνω σε αυτές. Με τη Διαμορφωτική αξιολόγηση ελέγχουμε την πορεία του προγράμματος και τις εκάστοτε διαδικασίες, οργανώνουμε τις εργασίες πεδίου (επισκέψεις από και προς το νηπιαγωγείο μας) και υποστηρίζουμε το πρόγραμμα με νέες πληροφορίες και διαλείμματα ανατροφοδότησης πράγμα εφικτό μια και το χρονικό πλαίσιο είναι όλη η σχολική χρονιά. Με την Τελική αξιολόγηση, παρατηρούμε πως οι στόχοι που είχαμε θέσει έχουν κατακτηθεί με αβίαστο και ευχάριστο τρόπο, ενώ δεν παρουσιάστηκαν ιδιαίτερες δυσκολίες κατά την υλοποίηση του προγράμματος καθ΄ όλη την εκπαιδευτική διαδικασία. Επίσης, θεωρούμε αξιοσημείωτο το γεγονός πως τα παιδιά την ώρα των διαλειμμάτων και των ελεύθερων δραστηριοτήτων παίζουν παιχνίδια ρόλων  σχετικά με ορχήστρες, μαέστρους  και ασχολούνται με πολλή χαρά με μη οργανωμένες δραστηριότητες που αναφέρονται σε μουσικά στοιχεία. Συνεχώς τραγουδούν και χορεύουν. Πραγματικά θεωρούμε πως μυήθηκαν στον κόσμο της Μουσικής  χωρίς κανένα πρόβλημα και χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια από τους συντονιστές του προγράμματος
Ευχαριστίες
Για την εξέλιξη και εμπέδωση του προγράμματος αυτού, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τη μουσικό του 36ου Δημοτικού σχολείου, κ. Σόνια  για την υποστήριξη και βοήθειά της . Επίσης τη διεύθυνση και το προσωπικό  του Καλλιτεχνικού Σχολείου και του Μουσικού Γυμνασίου Ηρακλείου για την αποδοχή και την εγκάρδια φιλοξενία τους. Τους γονείς του νηπιαγωγείου μας, κ.  Γιώργο και κ .Πόπη για την εμπλοκή τους στη μαθησιακή διαδικασία και όλους τους γονείς των παιδιών του νηπιαγωγείου μας, για την άψογη συνεργασία τους και τις υπέροχες εργασίες - παρουσιάσεις που ετοίμασαν μαζί με τα παιδιά.
Αναφορές
  • Αντωνακάκης Δ., (1996), Carl Orff:1895-1982, Orfefs, Ηράκλειο
  • Ζαραμπούκα Σ. (2000),Ορχήστρα Ποντικάτα, εκδ. Πατάκη, Αθήνα
  • Κάντζου Νίκη (2009), Το σεντούκι του λαϊκού  πολιτισμού, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα
  • Καραδήμου - Λιάτσου Παυλίνα, (2001), Από την ακοή στην ακρόαση, εκδ.Ορφέως
  • Κλαδάς Χρήστος, (2014), Το μαγικό σαμπαντιμπιντρόφωνο, εκδ. susaeta,Αθήνα
  • Κυνηγού- Φλάμπουρα Μ. (1998), Λαικά μουσικά όργανα του κόσμου, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα
  • Μωραΐτη Τζένη, Κουρκουρίκα Μαρία,(2007), Το μουσικό γιασεμάκι, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα
  • Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2003). Διαθεματικό Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το      Νηπιαγωγείο.
  • Πρόγραμμα σπουδών Νηπιαγωγείου (2011), ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (σχολείο 21ου αιώνα.) Νέο πρόγραμμα σπουδών. Οριζόντια Πράξη.
  • Σαρή Ζώρζ, (2014)Το γαϊτανάκι, εκδ. Πατάκη, Αθήνα
  • Σέργη Λένια, (1998), Δημιουργική μουσική Αγωγή για τα παιδιά μας, Gutemberg, Αθήνα
  • Τζανάκης Π.(2005), Στο ζουζουνοχωριό, εκδ. Ιδιωτική, Ηράκλειο
  • Stormy G, (1996), 100 Μουσικά παιχνίδια (μτφρ. Τόμπλερ Μ.), Edition Orpheus, Σ.& Μ Νικολαΐδης Ο.Ε., Αθήνα
  • Wheway D., Thomson S, (2002), Eξερευνώντας τη Μουσική...μέσα από την ποίηση, την τέχνη, την επιστήμη, τα μαθηματικά, την ιστορία, τη γεωγραφία, την κίνηση, τα παιγνίδια λόγου, τους μύθους (μτφρ. Μακροπούλου Ε, Τσαφταρίδης Ν.), εκδ. Νήσος, Αθήνα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου