Μορφές βίας και σχολικού εκφοβισμού - Χαρακτηριστικά εμπλεκομένων - Σχεδιασμός δράσεων για την αντιμετώπιση και την πρόληψη του φαινομένου
Αναστασία Παπαδάκη, Πελαγία Διαλεκτάκη
28ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου
Περίληψη
Μέσα από βιωματικές δράσεις προσπαθούμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, γνωρίζοντας τις μορφές του και τους ρόλους των εμπλεκομένων (θύτη, θύματος, παρατηρητή) και το διαχωρίζουμε από τις περιπτώσεις των απλών συγκρούσεων στον χώρο του σχολείου. Μιλάμε για τις συνέπειες και τα συναισθήματα των εμπλεκομένων, σκεφτόμαστε και καταγράφουμε αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισής του και σχεδιάζουμε δράσεις ενημέρωσης της σχολικής κοινότητας.
Διδώ Σωτηρίου Ματωμένα Χώματα
Λέξεις κλειδιά
σχολική βία, εκφοβισμός, θύτης, θύμα, παρατηρητής
Κατηγορία προγράμματος
Αγωγής Υγείας
Εισαγωγή
Η σχολική κοινότητα το τελευταίο διάστημα είναι αποδέχτης πλήθους παραγόντων που καθορίζουν την ταυτότητά της και τη συνδέουν με την κοινωνική πραγματικότητα, μια πραγματικότητα που είναι σκληρή, δύσκολη και αρκετά βίαιη.
Απόρροια όλου αυτού είναι οι άνθρωποι να απομακρύνονται, οι κοινωνικοί δεσμοί να χαλαρώνουν και η επικοινωνία να καταστρέφεται. Φαινόμενα όπως η βία και ο σχολικός εκφοβισμός γίνονται έντονα.
Για την αντιμετώπισή τους απαιτείται μια προσέγγιση που θα εξασφαλίσει όχι μόνο τη συμπτωματική αντιμετώπισή τους, αλλά θα αναζητά τα αίτια πίσω από τα συμπτώματα.
Διεθνείς έρευνες αναφέρουν ότι περίπου το 15% των μαθητών έχουν βιώσει συμπεριφορές σχολικού εκφοβισμού και βίας από συμμαθητές τους. Το φαινόμενο εντείνεται με αρνητικές συνέπειες τόσο στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών όσο και στη διαδικασία της μάθησης. Τα θύματα συχνά αποκρύπτουν τα περιστατικά θεωρώντας ότι η παρέμβαση κάποιου ενήλικα όχι μόνο δεν μπορεί να αλλάξει την κατάσταση, αλλά ίσως να την επιτείνει. Νιώθουν ντροπή, φόβο, ακόμα και τύψεις.
Εδώ, λοιπόν, καλείται το σχολείο και ο εκπαιδευτικός, να παρέμβουν αποτελεσματικά για τη μείωση των φαινομένων αυτών. Δεν υπάρχουν γρήγορες λύσεις για την αντιμετώπιση των περιστατικών. Η αλλαγή έρχεται σταδιακά μέσα από την πρώιμη προληπτική παρέμβαση που έχει σαν στόχο την ενδυνάμωση των ατόμων και την παροχή συναισθηματικής ασφάλειας μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας, ώστε να καθυστερήσουμε ή ακόμα και να αποφύγουμε την εμφάνιση τέτοιων φαινομένων. Προσπαθούμε να επαναφέρουμε θετικά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης και συμπεριφοράς και να καλλιεργήσουμε στα παιδιά την ικανότητα διαχείρισης των συγκρούσεων και ενδυνάμωσης του αυτοελέγχου.
Με αφορμή, λοιπόν, τους προβληματισμούς αυτούς και βλέποντας στην αυλή του σχολείου μας περιστατικά εκφοβισμού, επιλέξαμε να ασχοληθούμε με το θέμα αυτό στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης.
Σκοπός και στόχοι
- Να ενισχυθεί το κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας στην ομάδα.
- Να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές στο θέμα των αξιών και της διαφορετικότητας.
- Να κατανοήσουν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο, γνωρίζοντας τις μορφές του και τους ρόλους των εμπλεκομένων (θύτη, θύματος και παρατηρητή) .
- Να αντιληφθούν τις αρνητικές επιπτώσεις του.
- Να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους όταν είναι παρόντες σε περιστατικά εκφοβισμού και βίας στο σχολείο, ενισχύοντας την ενσυναίσθηση και την αλληλεγγύη τους.
- Να σκεφτούν αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου και να σχεδιάσουν δράσεις ενημέρωσης της σχολικής κοινότητας με σκοπό την πρόληψή του.
Περιγραφή δράσης
Το πρόγραμμα στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στο “Εγχειρίδιο με δραστηριότητες στην τάξη για την πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας μεταξύ των μαθητών”, που προέκυψε από την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Διακρατικού προγράμματος Δάφνη ΙΙΙ, με συντονίστρια χώρα την Ελλάδα, μέσω της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. (Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου) και συμμετέχουσες χώρες την Κύπρο, τη Λιθουανία και την Πολωνία. Το εγχειρίδιο αυτό περιελάμβανε 11 βιωματικά εργαστήρια συνολικής διάρκειας 22 ωρών. Από αυτά τα βιωματικά εργαστήρια έγινε επιλογή δραστηριοτήτων και ανάλογη προσαρμογή με αποτέλεσμα να προκύψει το δικό μας πρόγραμμα το οποίο είχε διάρκεια 5 μηνών και πραγματοποιήθηκε από τους 19 μαθητές της Ε΄ τάξης του σχολείου μας (αμιγές τμήμα).
Αφόρμηση - Γνωριμία με το θέμα
Η αφόρμηση για την παρουσίαση του θέματος έγινε μέσα από την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου με τίτλο: “Μήπως είμαι βλάκας;” του Σάκη Σερέφα. Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ένας μαθητής στον οποίο αρέσει να στήνει φάρσες και να τρομοκρατεί τους συμμαθητές του, να τους κοροϊδεύει και να τους απειλεί, βρίσκοντας εύκολα δικαιολογίες απέναντι στους δασκάλους για τη συμπεριφορά του. Όμως έρχεται η μέρα που ο ήρωας του βιβλίου θα αναγκαστεί για πρώτη φορά να σκεφτεί όσα έκανε και τελικά να απορρίψει αυτήν τη συμπεριφορά.
Στη συνέχεια ακολούθησε συνάντηση - ομιλία από την ψυχολόγο κ. Ειρήνη Μαρκουλάκη υπεύθυνη του συλλόγου “Το Χαμόγελο του παιδιού”, η οποία μας μίλησε, μέσα από την εμπειρία της, για μια ανάλογη περίπτωση μαθητή, ο οποίος κορόιδευε και απειλούσε έναν συμμαθητή του, καινούριο στο σχολείο. Οι δύο αυτές ιστορίες μας έδωσαν την αφορμή να συγκρίνουμε τα περιστατικά και να αναγνωρίσουμε ομοιότητες στη συμπεριφορά των θυτών.
Χωρισμός σε ομάδες
Τα παιδιά χωρίζονται με τυχαίο τρόπο, μέσα από παιχνίδι, σε ομάδες και φτιάχνουν το σύμβολο και το όνομα της ομάδας τους. Στη συνέχεια τα σύμβολα ενώνονται και προκύπτει το έμβλημα και το όνομα της ομάδας μας.
Μελέτη περίπτωσης
Στα παιδιά δόθηκε μια ιστορία εκφοβισμού και σχολικής βίας. Αφού διαβάσαμε την ιστορία, ακολούθησε συζήτηση σχετικά με τους ρόλους των ηρώων της, τη στάση τους στα γεγονότα και τα συναισθήματά τους. Στη συνέχεια ακολούθησε επεξεργασία του κειμένου, το οποίο εμπλουτίστηκε με διάλογο και δραματοποιήθηκε από τις ομάδες. Τα παιδιά μίλησαν για την εμπειρία τους και τα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν από τον συγκεκριμένο ρόλο.
Διαφορετικότητα
Στα πλαίσια αυτής της συνάντησης πραγματοποιήθηκαν παιχνίδια λόγου και κίνησης με σκοπό την ενθάρρυνση της διαφορετικότητας. Παίξαμε “μουσικές καρέκλες”, αλλά με έναν διαφορετικό τρόπο. Ένα παιδί στέκεται στο κέντρο του κύκλου και ζητάει από τους συμμαθητές του να σηκωθούν και να αλλάξουν θέσεις μόνο όσοι έχουν αρχικά κάποιο εξωτερικό χαρακτηριστικό (π.χ. φορούν αθλητικά παπούτσια, μαύρη μπλούζα, έχουν γυαλιά…). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι το χαρακτηριστικό αυτό να το διαθέτει το παιδί που στέκεται στο κέντρο. Επίσης όσοι σηκώνονται πρέπει να βρουν νέα θέση (κανένας δεν κάθεται όπου ήταν πριν). Αυτός που θα μείνει χωρίς καρέκλα στέκεται στο κέντρο και ανακοινώνει το επόμενο χαρακτηριστικό. Για να το κάνουμε πιο ενδιαφέρον μετά από μερικούς γύρους αλλάξαμε λίγο τους κανόνες και παίζαμε με αγαπημένες συνήθειες, αγαπημένα μέρη, αγαπημένα μαθήματα και τέλος με στοιχεία του χαρακτήρα μας (π.χ. όσοι νευριάζουν εύκολα, όσοι έχουν φοβίες, όσοι είναι πεισματάρηδες….). Στη συνέχεια ακολούθησε συζήτηση στον κύκλο. Προσπαθήσαμε να θυμηθούμε σε ποια χαρακτηριστικά σηκώθηκαν οι περισσότεροι μαθητές και σε ποια οι λιγότεροι και να εντοπίσουμε τα κοινά χαρακτηριστικά και τις διαφορές που έχουν τα άτομα μιας ομάδας μεταξύ τους. Μιλήσαμε για τις διαφορές και σχολιάσαμε τον τρόπο που αυτές επηρεάζουν τη στάση μας απέναντι στους άλλους.
Στο δεύτερο μέρος της συνάντησης παίξαμε ένα πολύ πρωτότυπο παιχνίδι, όπου ο ένας έπρεπε να συμπληρώσει τον άλλο. Η αρχική φράση ήταν: “Θα πάω ταξίδι το καλοκαίρι”. Ο επόμενος παίκτης επαναλαμβάνει την αρχική φράση και συμπληρώνει κάτι ακόμα. Ο επόμενος, την αρχική φράση, την προσθήκη του προηγούμενο και κάτι δικό του. Με αυτόν τον τρόπο η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να μιλήσουν όλα τα παιδιά στον κύκλο. Το ενδιαφέρον σ’ αυτό το παιχνίδι και η έκπληξη των μαθητών ήταν η ανατροπή που έγινε λίγο μετά τη μέση. Κι ενώ η “αρχική φράση” συμπληρωνόταν με συγκεκριμένη λογική (Θα πάω ταξίδι το καλοκαίρι, σ’ ένα νησί, με τους φίλους μου, για μια εβδομάδα, σ΄ ένα ακριβό ξενοδοχείο, θα κάνω μπάνια…..) ένας μαθητής συμπληρώνει “...και θα επισκεφτώ ένα μουσείο”. Και τότε οι υπόλοιποι του κύκλου που δεν είχαν μιλήσει ξαφνιάστηκαν κι άρχισαν να συμπληρώνουν τη φράση με έναν διαφορετικό τρόπο “..θα διαβάσω ένα βιβλίο, θα γράψω ένα μυθιστόρημα”. Στη συζήτηση που ακολούθησε μιλήσαμε για το πόσο σπουδαίο είναι να είμαστε διαφορετικοί και πώς η αποδοχή του διαφορετικού εμπλουτίζει τη δική μας ζωή.
Σχολικός εκφοβισμός ή απλή σύγκρουση;
Στα παιδιά δόθηκε μία σελίδα με 7 διαφορετικά μικρά σενάρια, τα οποία έπρεπε μέσα στην ομάδα να διαχωρίσουν ποιο από αυτά ήταν μια απλή σύγκρουση και ποιο σχολικός εκφοβισμός, δικαιολογώντας την απόφασή τους. Στη συνέχεια τα ίδια τα παιδιά έγραψαν το δικό τους σενάριο, θέτοντας τον ίδιο προβληματισμό στις υπόλοιπες ομάδες. Μέσα από αυτά τα διαφορετικά περιστατικά δόθηκε παράλληλα και η ευκαιρία να μιλήσουμε για τους ρόλους των εμπλεκομένων (θύμα, θύτης, παρατηρητής) και τα χαρακτηριστικά του καθενός. Στο τέλος αυτής της συνάντησης μοιράστηκαν Φύλλα Παρατήρησης, προκειμένου οι μαθητές να σημειώσουν τη στάση των εμπλεκομένων σε περιστατικά που θα συνέβαιναν στην αυλή του σχολείου μας, κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας. Οι μαθητές, ανά ζευγάρια, παρατηρούσαν τις συμπεριφορές των παιδιών την ώρα του διαλείμματος κι αν διέκριναν κάποιο περιστατικό σημείωναν τις αντιδράσεις των θυτών, των θυμάτων και των παρατηρητών. Τα φύλλα αυτά αποτέλεσαν υλικό επεξεργασίας σε όλες τις υπόλοιπες δράσεις του προγράμματος.
Ο εσωτερικός κόσμος του θύτη και του θύματος
Τα παιδιά φαντάστηκαν διάφορους τύπους θυτών και θυμάτων και προσπάθησαν να τους αποδώσουν μέσα από το μάθημα των Εικαστικών. Στη συνέχεια κολλήσαμε αυτούς τους ήρωες σε χάρτινα παράθυρα και προσπαθήσαμε να δούμε μέσα τους και να αναρωτηθούμε ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που κάνουν ένα παιδί να συμπεριφέρεται ως θύτης και ως θύμα. Τα παιδιά έγραψαν αυτό που πίστευαν στο παράθυρο και “κολλήσαμε” από πάνω σε ξεχωριστό χαρτόνι τον χαρακτήρα. Έτσι κάθε φορά που ανοίγαμε ένα παράθυρο, αποκαλύπταμε τον εσωτερικό χαρακτήρα του ατόμου που εικόνιζε.
Δραματοποίηση - Δημιουργία ταινίας
Τα παιδιά, έχοντας κατανοήσει το φαινόμενο της σχολικής βίας και του εκφοβισμού και τους ρόλους των εμπλεκομένων, επιχειρούν να γράψουν το δικό τους σενάριο και να το δραματοποιήσουν στη σκηνή του σχολείου. Κι ενώ τα σενάρια ήταν ιδιαίτερα πειστικά ως προς την παρουσίαση του φαινομένου, οι μαθητές συναντούσαν κάθε φορά την ίδια δυσκολία: Πώς να αποδώσουν στη σκηνή του σχολείου τον χώρο στον οποίο εκτυλίσσεται το περιστατικό; Η ανάγκη αυτή μας οδήγησε λοιπόν στη δημιουργία μιας ταινίας χωρίς λόγια. Οι ομάδες ενώθηκαν, μοίρασαν τους ρόλους και δραματοποίησαν τα περιστατικά σχολικής βίας και εκφοβισμού σε όλους τους πιθανούς χώρους ενός σχολείου: στην είσοδο, στην αυλή, στην προσευχή, στο κυλικείο, στην τάξη, στις τουαλέτες. Το γεγονός ότι δε βάλαμε λόγια έκανε τη διαδικασία πιο εύκολη, καθώς δε χρειαζόταν πολλά γυρίσματα για να έχουμε την επιθυμητή λήψη. Στη συνέχεια ενώσαμε τις σκηνές, βάλαμε μουσική και προβάλαμε την ταινία στη σκηνή του σχολείου. Τρία παιδιά ανέλαβαν τον ρόλο του “παρατηρητή επί σκηνής”, σχολιάζοντας τα γεγονότα που έβλεπαν να διαδραματίζονται στην οθόνη, αλλά και τις συμπεριφορές των εμπλεκομένων. Τελικά, με την “καθοδήγησή’’ τους δίνεται λύση στο πρόβλημα του ήρωα και οι σχολιαστές γίνονται ένα με τους πρωταγωνιστές της ταινίας (εξαφανίζονται από τη σκηνή και εμφανίζονται στην οθόνη μαζί με τους υπόλοιπους ρόλους). Με αυτήν την ταινία - δρώμενο, επιλέξαμε να ενημερώσουμε ολόκληρη τη σχολική μας κοινότητα την Πανελλήνια Μέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, στις 7 Μαρτίου. Μία δράση η οποία ενθουσίασε τους δημιουργούς της (λόγω της συμμετοχής τους στα γυρίσματα), αλλά κι επηρέασε ολόκληρη τη σχολική κοινότητα. Τα σχόλια ιδιαίτερα των μαθητών των μικρότερων τάξεων ήταν χαρακτηριστικά του αντίκτυπου που είχε η δράση. (Αυτό είναι το κυλικείο μας, η αυλή μας. Μα αλήθεια έγιναν όλα αυτά; Πότε; Μα εμείς δεν είδαμε να τον χτυπάνε το διάλειμμα.)
Δημιουργική γραφή
Στη συνάντηση αυτή ανατέθηκε σε κάθε ομάδα παιδιών να γράψει μία μόνο παράγραφο μιας ιστορίας, η οποία θα αναφερόταν σε κάποιο περιστατικό σχολικής βίας. Κάθε μέλος της ομάδας θα έγραφε τη δική του παράγραφο πάνω στο θέμα της ομάδας. Έτσι η πρώτη ομάδα έπρεπε να περιγράψει το Θύτη, η δεύτερη το Θύμα, η τρίτη το περιστατικό σχολικής βίας και εκφοβισμού και, τέλος, η τέταρτη ομάδα τη λύση. Κάθε παιδί έγραφε την παράγραφό του χωρίς να γνωρίζει τι έγραφαν οι υπόλοιποι. Στη συνέχεια τα κείμενα αυτά τυπώθηκαν σε χρωματιστά χαρτιά. Το χρώμα του χαρτιού υποδήλωνε το περιεχόμενο της παραγράφου. Στην επόμενη συνάντηση τώρα τα παιδιά κάθε ομάδας διάλεξαν τυχαία ένα χαρτί από κάθε χρώμα. Είχαν δηλαδή τώρα 4 παραγράφους, οι οποίες δημιουργούσαν μια ιστορία. Τα παιδιά έγραψαν την ιστορία αυτή κάνοντας τις απαραίτητες ενώσεις και διορθώσεις και στη συνέχεια την εικονογράφησαν, δημιουργώντας τη δική τους σελίδα κόμικ.
10 βήματα προς τη λύση
Η συνάντηση αυτή είχε ως στόχο να βοηθήσει τους μαθητές να σκεφτούν και να αναζητήσουν λύσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου. Λύσεις που όπως αναφέραμε, είναι καλό να έχουμε προετοιμάσει από πριν, ώστε να μην αιφνιδιαστούμε σε ανάλογη περίπτωση. Για να βοηθηθούν τα παιδιά έγινε παράλληλα προβολή ενός βίντεο με τίτλο: ”Πώς να νικήσεις τον νταή, χωρίς να τον αγγίξεις”. Τα παιδιά σημείωσαν τις λύσεις σε χαρτονάκια που είχαμε κόψει σε σχήμα πατούσας. Έπειτα ακολούθησε συζήτηση, προκειμένου να διαβαθμίσουμε τις συμβουλές ανάλογα με το τι θα μπορούσε να γίνει ως πρώτο βήμα, δεύτερο κτλ. Κι έτσι ολοκληρώσαμε τη δραστηριότητά μας φτιάχνοντας ένα χαρτόνι που περιείχε τα 10 βήματα προς τη λύση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου