Μεσόγειος-Αποστολή Διάσωσης

Περιβαλλοντική και διαπολιτισμική προσέγγιση

Μαρία Κεφαλάκη,  Ζωή Αναστασίου

74ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου  

Περίληψη

Σκοπός του προγράμματος είναι τα παιδιά να διαμορφώσουν οικολογική συνείδηση και συμπεριφορές φιλικές προς το περιβάλλον αναπτύσσοντας παράλληλα την ιδιότητα του ενεργού πολίτη. Γνωρίζοντας τον κόσμο της θάλασσας ως στοιχείο της φύσης, αναγνωρίζουν τους τρόπους μόλυνσης των θαλασσών και τρόπους προστασίας της. Εστιάζουν στη θάλασσα της Μεσογείου και μέσα από πολλαπλές δράσεις βιωματικού χαρακτήρα ανακαλύπτουν τα απειλούμενα είδη και προτείνουν τρόπους προστασίας τους. Γνωρίζοντας παράλληλα τις χώρες της Μεσογείου και βασικά πολιτισμικά τους στοιχεία, δημιουργούν πολύγλωσσα οικολογικά μηνύματα. 

"Μεσόγειος. Αποστολή Διάσωσης" from Maria Kefalaki

Εισαγωγή

Η Θάλασσα της Μεσογείου αποτελούσε πάντα κυρίαρχο κομμάτι του πολιτισμού μας. Με μια ιστορική πορεία χιλιάδων ετών το υγρό στοιχείο καθόρισε την πορεία και την εξέλιξη του τόπου μας. Η θάλασσα όμως, βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι παρεμβάσεις και ο τρόπος ζωής του ανθρώπου έχουν επιβαρύνει το θαλάσσιο οικοσύστημα και έχουν κάνει τη ζωή σε αυτό πολύ δύσκολή. Η Μεσόγειος είναι μία από τις πιο ευάλωτες περιοχές σε βιολογικές εισβολές, ενώ περισσότερα από 100 χιλιάδες θαλάσσια θηλαστικά και χελώνες πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας των απορριμμάτων που πετάγονται στη θάλασσα. Μόνη λύση είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής και των συνηθειών μας. Η ευαισθητοποίηση όλων και πρωτίστως των παιδιών κρίνεται αναγκαία για τη βελτίωση της κατάστασης.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μεσόγειος - Αποστολή Διάσωσης» ικανοποιεί αυτόν ακριβώς τον στόχο. Μέσα από ενδιαφέρουσες, παιγνιώδεις και βιωματικές δραστηριότητες, προσπαθήσαμε να εμπνεύσουμε τα παιδιά στην αγάπη για το περιβάλλον και συγκεκριμένα για τη θάλασσα, καθώς και για την ανάγκη προστασίας της. Μέσα από τη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης επιτεύχθηκε μία πορεία της διαδικασίας της μάθησης με εναλλαγή της επεξεργασίας ποικίλων θεματικών ενοτήτων. Η Μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν τόσο η θεματική προσέγγιση όσο και η μέθοδος project. Μέσα από διερευνητικές και ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες επιτεύχθηκαν οι διάφοροι μαθησιακοί στόχοι, ενώ η ενεργός συμμετοχή των μαθητών και η βιωματική προσέγγιση επιτέλεσαν στη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης.

Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε σε ένα τμήμα Ολοήμερου Νηπιαγωγείου με 16 παιδιά συνολικά. Στο τμήμα λειτουργεί παράλληλα και το Τμήμα Ένταξης, ενώ 1 ακόμη παιδί φοιτά με παράλληλη στήριξη. Η διάρκεια του προγράμματος ήταν περίπου τέσσερις μήνες.

Σκοπός και Στόχοι

Κύριος σκοπός του προγράμματος ήταν ο περιβαλλοντικός εγγραμματισμός των νηπίων, η απόκτηση θετικών στάσεων προς το περιβάλλον και η ενίσχυση του ρόλου τους ως ενεργού πολίτη. Παράλληλα, μέσα από τα επιμέρους θέματα που αναπτύχθηκαν, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με άλλες χώρες και διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, προσεγγίζοντας έτσι την έννοια της πολυπολιτισμικότητας και ενισχύοντας τον αμοιβαίο σεβασμό και την αποδοχή της διαφορετικότητας.

  Ειδικότερα, οι στόχοι του προγράμματος ήταν:

Γλώσσα:

       Τα νήπια ενθαρρύνονται:

• Να διηγούνται -  αφηγούνται προσωπικές εμπειρίες.
• Να περιγράφουν εικόνες.
• Να συμμετέχουν σε συζητήσεις και να χρησιμοποιούν στοιχειώδη επιχειρηματολογία.
• Να υιοθετούν βασικές συμβάσεις ανάγνωσης του αλφαβητικού συστήματος γραφής.
• Να απολαύσουν τη διήγηση μύθων, θρύλων, παραμυθιών σχετικών με το θέμα.
• Να αναγνωρίζουν και να συγκρίνουν διαφορετικές μορφές του γραπτού λόγου (ξένο

           αλφάβητο).

• Να κατανοούν την αξία της γραφής ως μέσο επικοινωνίας.
• Να γράφουν όπως μπορούν, εκφράζοντας τις ιδέες τους συνδέοντας τον γραπτό λόγο με τη σκοπιμότητά του.

Μαθηματικά:

       Τα νήπια ενθαρρύνονται:

• Να κατανοούν απλές χωροχρονικές σχέσεις και να προσεγγίζουν την έννοια του

           χρόνου.

• Να αναπτύξουν διαδικασίες δοκιμής, επαλήθευσης και ελέγχου.
• Να περιγράφουν, να συγκρίνουν και να ταξινομούν με βάση ορισμένα γνωρίσματα.
• Να κάνουν ομαδοποιήσεις και να δημιουργούν σύνολα και υποσύνολα.

Περιβάλλον και Εκπαίδευση:

       Τα νήπια ενθαρρύνονται:

• Να εντοπίζουν προβλήματα στο άμεσο περιβάλλον που συνδέονται με τη μόλυνση, να προβληματίζονται για τα αίτια, να αναζητούν μέτρα αντιμετώπισης και να               ευαισθητοποιούνται σχετικά.
• Να αποκτούν θετικές στάσεις και συμπεριφορές για το περιβάλλον.
• Να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς μέσα από μύθους και ιστορικά μνημεία.
• Να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές με τους άλλους και να  σέβονται τη διαφορετικότητα.

Φυσικές Επιστήμες:

       Τα νήπια ενθαρρύνονται:

• Να διευρύνουν τις γνώσεις τους για τους ζωικούς οργανισμούς.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της παρατήρησης, των πειραμάτων και της περιγραφής για τη μελέτη της φύσης και των φυσικών φαινομένων.
• Να διακρίνουν τα παρατηρήσιμα εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά των ψαριών και των θαλάσσιων θηλαστικών.
• Να περιγράφουν βασικές βιολογικές λειτουργίες των θαλάσσιων ζωντανών οργανισμών.
• Να διερευνήσουν τις σχέσεις αλληλεξάρτησης ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και το περιβάλλον στο οποίο ζουν.
• Να αναγνωρίσουν την ανθρώπινη δραστηριότητα ως παράγοντα που μπορεί να

           διαταράξει ή να διαφυλάξει την ισορροπία της φύσης.

• Να αποκτήσουν θετική στάση απέναντι στα έμβια όντα.

Τέχνες:

      Τα παιδιά ενθαρρύνονται:

Εικαστικά:

• Να πειραματιστούν με διάφορα υλικά, να μάθουν διάφορες τεχνικές και να τις

           εφαρμόσουν για να σχεδιάσουν και να ζωγραφίσουν.

• Να χρησιμοποιούν τυπώματα για να δημιουργήσουν απλά σχέδια.
• Να αξιοποιούν την τεχνολογία με τρόπο που εξυπηρετεί τις ανάγκες τους, συγκεκριμένα σε εικαστικό επίπεδο.

Θέατρο:

• Να εκφραστούν, να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα τους, να γνωρίσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο.
• Να εκφράζονται με τον αυτοσχεδιασμό και τη μίμηση.
• Να συνεργάζονται και να δημιουργούν από κοινού.

Μουσική:

• Να αναγνωρίζουν διάφορους ήχους της φύσης.
• Να τραγουδούν απλά τραγούδια.

Φυσική αγωγή:

       Τα παιδιά ενθαρρύνονται:

• Να εκφράζουν με διαφορετικές κινήσεις του σώματος μία ιδέα.
• Να συμμετέχουν ενεργά σε όλη τη διάρκεια διεξαγωγής μίας φυσικής δραστηριότητας.

Τεχνολογίες Πληροφοριών & Επικοινωνιών:

       Τα παιδιά ενθαρρύνονται:

• Να χρησιμοποιούν τα εργαλεία ελεύθερης σχεδίασης για να δημιουργήσουν απλά σχέδια και εικόνες.
• Να συνεργάζονται σε ομάδες για την παραγωγή κάποιου έργου.
• Να χρησιμοποιούν κατάλληλο λογισμικό για να φτιάξουν μία πρόσκληση και μια αφίσα.
• Να χρησιμοποιήσουν λογισμικό σχεδίασης, επεξεργασίας και δημιουργίας ταινίας για να δημιουργήσουν τη δική τους ταινία (animation).

Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη:

       Τα παιδιά ενθαρρύνονται:

• Να αναπτύξουν το αίσθημα του ενεργού πολίτη.
• Να αναπτύξουν ικανότητες συνεργασίας.
• Να ανακαλύψουν την αξία της ομαδικής εργασίας και της από κοινού ανακάλυψης.
• Να αποκτήσουν θετική αυτοεκτίμηση.
• Να αναγνωρίζουν, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους.
• Να οριοθετούν τη συμπεριφορά τους.
• Να αποκτήσουν ηθικές αξίες.
• Να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες.
• Να επιλύουν συγκρούσεις.
• Να αυτονομηθούν.

Περιγραφή δράσεων

Επιμέρους Θέμα 1: Μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας για τη θάλασσα

Τα παιδιά διηγήθηκαν τις εμπειρίες τους από τις επισκέψεις τους στην παραλία και τη θάλασσα. Συζήτησαν την κριτική τους για τα διάφορα σκουπίδια που έχουν βρει και αναγνώρισαν το πρόβλημα των μολυσμένων παραλιών. Παρατήρησαν διάφορες εικόνες, στις οποίες η θάλασσα ήταν είτε καθαρή, είτε βρώμικη, τις περιέγραψαν και τις ομαδοποίησαν. Μέσα από τη διαδικασία του Θεατρικού Παιχνιδιού με τη χρήση ακουστικών ερεθισμάτων τα παιδιά «έζησαν» ως θαλάσσιοι οργανισμοί σε καθαρό και βρώμικο από διάφορες πηγές, θαλάσσιο περιβάλλον. Τέλος, με τη βοήθεια του λογισμικού Tuxpaint δημιούργησαν σε ομάδες ζωγραφιές καθαρής και μολυσμένης θάλασσας.

Επιμέρους Θέμα 2: Γνωρίζουμε τον πλανήτη μας

Με τη βοήθεια οπτικών ερεθισμάτων, τα παιδιά γνώρισαν τη Γη. Διέκριναν πού υπάρχει θάλασσα και πού υπάρχει στεριά. Με τη βοήθεια του λογισμικού Google Earth περιηγήθηκαν στα διάφορα σημεία του πλανήτη μας και κατανόησαν πως τα διάφορα σημεία της στεριάς και της θάλασσας μπορούν να έχουν διάφορα ονόματα (χώρες, ωκεανοί, πελάγη). Έμφαση δόθηκε στη Μεσόγειο θάλασσα και τις χώρες που βρέχονται από αυτήν. Παρατήρησαν την περιστροφή της Γης

Ακόμη, τα παιδιά αναπαράστησαν οργανισμούς που ζουν στη στεριά και όσα ζουν στη θάλασσα. Παρατήρησαν εικόνες διάφορων ζώων και τις ταξινόμησαν ανάλογα με το πού ζουν. Έπαιξαν παντομίμα με θέμα «Τι ζώο είμαι».

Επιμέρους Θέμα 3: Ο Βυθός

Μέσα από τις συζητήσεις και τις απορίες των παιδιών προέκυψε το θέμα του βυθού. Έτσι αποφάσισαν να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Τι είναι ο βυθός; Τι υπάρχει στον βυθό; Πώς οι φάλαινες πετάνε το νερό; Αν πίνουν γάλα τα ψάρια κ.α. Στην αρχή όλα τα παιδιά διατύπωσαν τις απορίες τους και το τι θέλουν να μάθουν, τα οποία και σημειώσαμε φτιάχνοντας ένα ιστόγραμμα. Έπειτα οι ερωτήσεις χωρίστηκαν σε τρεις ενότητες. Τα παιδιά επέλεξαν με ποια ενότητα ήθελαν να ασχοληθούν και έφεραν πληροφοριακό υλικό που παρουσίασαν σε όλη την τάξη. Οι ενότητες ήταν: α. ανατομία ψαριών, β. διατροφή ψαριών και γ. ποικιλίες ψαριών. Στο τέλος επισκέφθηκαν εικονικά ένα ενυδρείο, είδαν διάφορα είδη ψαριών καθώς και πώς οι εργαζόμενοι ενός ενυδρείου φροντίζουν τα ψάρια.

Επιπλέον, ζωγράφισαν τον βυθό χρησιμοποιώντας νερομπογιές, στάμπες και πινέλα. Έμαθαν, διάφορα τραγούδια με θέμα τη θάλασσα, κάποια από τα οποία και ζωγράφισαν. Αναγνώστηκε το παραμύθι «Ο Δόκτωρ Μπλουμ».

Επιμέρους θέμα 4: Ιδιότητες του νερού

Με αφόρμηση τις διηγήσεις από την εξόρμηση αρκετών παιδιών  σε παραλίες στις διακοπές του Πάσχα τα παιδιά ασχολήθηκαν με τις ιδιότητες του νερού. Συζήτησαν για τη γεύση του, το χρώμα του, τη φυσική του κατάσταση, ποιες εποχές του χρόνου είναι κρύο και ποιες είναι ζεστό, τι συμβαίνει όταν έχει αέρα ή πάγο κ.τ.λ. Πειραματίστηκαν με τις τρεις καταστάσεις του νερού στη φύση. Άκουσαν ήχους της θάλασσας μέσα από το YouTube και έπαιξαν ένα παιχνίδι, στο οποίο έπρεπε να βρουν διάφορους τρόπους να μεταφέρουν το νερό από μία λεκάνη σε μία άλλη που βρισκόταν πιο μακριά.

Επιμέρους θέμα 5: Ο Καπετάν SOS μας ξεναγεί στις χώρες τις Μεσογείου

Παρουσιάστηκε στα παιδιά ο «Καπετάν SOS» μέσα από ένα βίντεο, το οποίο είναι μέρος του προγράμματος που έχει σχεδιάσει η κα Γκέλυ  Μανούσου. Το βίντεο προσκαλεί τα παιδιά να πάρουν και εκείνα το δίπλωμα του Καπετάν SOS για να προστατεύουν πάντα τη Μεσόγειο, αφού πρώτα εκπληρώσουν κάποιες αποστολές. Τις αποστολές αυτές τις «στέλνει» κάθε φορά ο Καπετάν SOS στο Νηπιαγωγείο.

Πρώτη αποστολή είναι τα παιδιά να ανακαλύψουν σε ποιες χώρες τις Μεσογείου ταξιδεύει ο Kαπετάν SOS. Με τη βοήθεια οπτικοακουστικών ερεθισμάτων και μέσα από δράσεις Θεατρικού Παιχνιδιού γνωρίζουν τις διάφορες χώρες τις Μεσογείου, πού βρίσκονται, ποια είναι τα ονόματά τους, ποια είναι η σημαία τους και ένα χαρακτηριστικό πολιτισμικό στοιχείο κάθε χώρας (π.χ. μνημεία, κ.α.). Επίσης, αναζητούν και ανακαλύπτουν τη γλώσσα κάθε χώρας.  Μαθαίνουν να λένε και να γράφουν τη λέξη «καλημέρα» στις διάφορες γλώσσες. Επιλέγουν τη χώρα που θα ήθελαν περισσότερο από τις άλλες να επισκεφτούν και τη ζωγραφίζουν.

Ακόμη, ζωγραφίζουν ομαδικά τον Καπετάν SOS και τους βοηθούς του.

Επιμέρους Θέμα 6: Ο Καπετάν SOS μας λέει ιστορίες και μύθους

Δεύτερη αποστολή είναι να μάθουν τα παιδιά  διάφορους μύθους και ιστορίες που αναφέρονται στη θάλασσα. Στη Βιβλιοθήκη του Νηπιαγωγείου ανακαλύπτουν το βιβλίο «Ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος» και το διαβάζουν με τη βοήθεια της Νηπιαγωγού.

Για να γνωρίσουν τον θεό Ποσειδώνα της αρχαιοελληνικής μυθολογίας «ταξίδεψαν» στη «θάλασσα» της Μεσογείου. Με «βουτιές» ανακάλυψαν στον «βυθό» διάφορα γράμματα, τα οποία όταν έβαλαν στη σωστή σειρά σχηματίστηκε η λέξη «Ποσειδώνας», ένα βιβλίο μυθολογίας που αναφερόταν στον Ποσειδώνα και εικόνες του αρχαίου θεού. Τα παιδιά συζήτησαν το τι ήξεραν για τον θεό και διαβάστηκε το βιβλίο. Έπειτα, ζωγράφισαν τον Ποσειδώνα με την τρίαινά του και τον βυθό.

Επιμέρους Θέμα 7: Ο Καπετάν SOS μας μιλάει για τη σωτηρία της Μεσογείου

Τρίτη αποστολή ήταν τα παιδιά να ερευνήσουν: α.  ποια είναι τα απειλούμενα είδη της Μεσογείου, β. ποια προβλήματα δημιουργούν οι άνθρωποι και πώς, γ. τι χρειάζεται να κάνουν οι άνθρωποι, ώστε να προστατεύουν από τη μόλυνση τη θάλασσα. Για να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν αυτήν την αποστολή χωρίστηκαν σε ομάδες και κάθε ομάδα ανέλαβε να βρει πληροφορίες για μία από τις παραπάνω υποενότητες με τη βοήθεια των γονιών. Τα παιδιά με μεγάλο ενθουσιασμό συνέλεξαν και παρουσίασαν τις πληροφορίες στην ολομέλεια της τάξης. Αντιλήφθηκαν το πρόβλημα και ευαισθητοποιήθηκαν στην ανάγκη προστασίας της θάλασσας. Γνώρισαν τη χελώνα καρέτα - καρέτα, τη φώκια μονάχους - μονάχους και άλλα ψάρια και θηλαστικά που απειλούνται. Τέλος, πρότειναν τρόπους αντιμετώπισης και λύσεις που μπορούν να κάνουν τα ίδια με τις οικογένειές τους.

Επιμέρους Θέμα 8: Βοηθάμε τον Καπετάν SOS με μία επίσκεψη στην παραλία

Τέταρτη αποστολή ήταν να καθαρίσουν μία παραλία με τη βοήθεια της οικογένειάς τους. Επιλέχθηκε μια παραλία σε συνεργασία με το Λιμεναρχείο Ηρακλείου. Είδαν στο Google Earth πού βρίσκεται και πώς θα πάνε και αποφάσισαν να κάνουν δύο προσκλήσεις. Μία στον υπολογιστή (digital poster) για να τη βάλουμε στο Βlog του Νηπιαγωγείου μας και μια από χαρτί για να τη δώσουν  στους γονείς τους. Τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες, επέλεξαν τις εικόνες και το κείμενο και τις έφτιαξαν.

Στην επίσκεψη του Νηπιαγωγείου μας στην παραλία, μας συνόδεψαν δύο εκπρόσωποι του Λιμενικού Σώματος Ηρακλείου, τους οποίους ευχαριστούμε ιδιαίτερα, και ενημέρωσαν τους γονείς, τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς για τις αρμοδιότητες της δουλειάς τους και την αξία των καθαρών ακτών. Όλοι μαζί καθαρίσαμε την παραλία, τοποθετώντας σε διαφορετικού χρώματος σακούλες τα πλαστικά, τα αλουμινένια και τα χάρτινα σκουπίδια.

      Επιμέρους Θέμα 9: Μεταδίδουμε τις εμπειρίες μας και τις γνώσεις μας σε άλλους

Πέμπτη και τελευταία αποστολή ήταν τα παιδιά να μεταδώσουν σε άλλους ανθρώπους τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους. Να ευαισθητοποιήσουν τους ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας, και όχι μόνο, για την ανάγκη προστασίας της Μεσογείου θάλασσας. Μέσα από συζήτηση στην ολομέλεια της τάξης τα παιδιά αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα πολύγλωσσο οικολογικό μήνυμα, για να το καταλαβαίνουν όσο περισσότεροι άνθρωποι μπορούν στις χώρες της Μεσογείου, το οποίο θα δημιουργούνταν με τη μορφή ταινίας animation.

Για τη δημιουργία του animation τα παιδιά επέλεξαν τι θα έλεγε το μήνυμα που θέλουν να πουν στους άλλους ανθρώπους. Έπειτα σχεδίασαν το σκηνικό και τους ήρωες, που ήταν οι φίλοι του Καπετάν SOS. Το μήνυμα μεταφράστηκε σε τρεις γλώσσες στα Γαλλικά, Ιταλικά και Τουρκικά. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την κα Δρακάκη Μαρία και τον κο Κεφαλάκη Στέλιο για τη μετάφραση. Με τη βοήθεια της «Google μετάφρασης»  τα παιδιά εξοικειώθηκαν ακουστικά με τους ήχους των λέξεων των γλωσσών που μεταφράστηκαν Έπειτα το μήνυμα ηχογραφήθηκε και ενσωματώθηκε στην ταινία animation.

Επίσης, τα παιδιά πρότειναν τη δημιουργία ενός βιβλίου με τίτλο «Οι κανόνες της θάλασσας». Μάλιστα, το βιβλίο αυτό επέλεξαν να χαρίσουν στους μαθητές της Α΄ τάξης του 45ου Δημοτικού σχολείου, σε επίσκεψή μας, για τη γνωριμία της σχολικής ζωής στο Δημοτικό σχολείο.

Βιβλιογραφία

Χρυσαφίδης, Κ., (2009). Διαθεματική Προσέγγιση της γνώσης. Αθήνα: Δίπτυχο.

Υ.ΠAI.Θ. – Π.Ι. (2003). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο. Προγράμματα σχεδιασμού και ανάπτυξης δραστηριοτήτων (ΔΕΠΠΣ).

Υ.ΠΑΙ.Δ.Μ.Θ. – Π.Ι. (2011). Οδηγός Εκπαιδευτικού για το Πρόγραμμα Σπουδών του Νηπιαγωγείου.

Δικτυογραφία

Ρύπανση της θάλασσας