Δευτέρα 30 Μαΐου 2016

Ο κύκλος του ψωμιού


Από το σιτάρι στο ψωμί που φτάνει στο τραπέζι μας


Ιφιγένεια Τσάμου, Ευθυμία Νάκη


Νηπιαγωγείο Καλεσσών  

Περίληψη
Το ψωμί αποτελεί τη βάση της διατροφής μας. Το συναντάμε καθημερινά στο τραπέζι μας, είναι συνδεδεμένο με τη θρησκεία, την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα από τις απαρχές του πολιτισμού μας μέχρι και σήμερα. Με αφορμή τα παραπάνω προκλήθηκε το ενδιαφέρον των παιδιών, με αποτέλεσμα να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο σχέδιο εργασίας. Ξεκινήσαμε από τον σπόρο του σιταριού, γνωρίσαμε τη διαδικασία της σποράς, τον τρόπο που αναπτύσσεται το σιτάρι, μάθαμε τη διαδικασία του θερισμού και του αλωνίσματος. Ασχοληθήκαμε με το άλεσμα και τα είδη των μύλων και φτάσαμε στο ζύμωμα και στον τρόπο παραγωγής του ψωμιού. Μέσα από μια βιωματική προσέγγιση του θέματος γνωρίσαμε τα διάφορα είδη ψωμιού, τα εργαλεία του γεωργού και τις μεθόδους παραγωγής ψωμιού του χτες αλλά και του σήμερα.
Λέξεις κλειδιά
Όργωμα, σπορά, θερισμός, αλώνισμα, ζύμωμα, ψωμί
Κατηγορία προγράμματος
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Εισαγωγή
Το ψωμί είναι η βασική και παραδοσιακή τροφή του ανθρώπου. Το πρώτο και μόνο αγαθό διατροφής, παρόν στο καθημερινό τραπέζι και συνοδευτικό όλων των τροφών.
Στο νηπιαγωγείο από τις πρώτες μέρες της σχολικής χρονιάς τονίζουμε το πόσο σημαντικό είναι να τρεφόμαστε σωστά. Μέσα από την καθημερινή συζήτηση σχετικά με την υγιεινή διατροφή και τις τροφές που είναι πλούσιες σε θρεπτικές αξίες και ωφελούν τον οργανισμό μας, τα παιδιά έδειξαν ιδιαίτερη προτίμηση στα τρόφιμα που έχουν ως βάση το σιτάρι. Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη των παιδιών να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους και τα βιώματά τους σχετικά με τον τρόπο παρασκευής του και την προέλευσή του.
Γι ' αυτόν τον λόγο πραγματοποιήσαμε το συγκεκριμένο Σχέδιο Εργασίας τη φετινή σχολική χρονιά στο νηπιαγωγείο μας.
Σκοπός και στόχοι
  • Να γνωρίσουν τη διατροφική αξία του ψωμιού και του σιταριού.
  • Να γνωρίσουν την εξελικτική πορεία ανάπτυξης του σιταριού.
  • Να μάθουν τον τρόπο παραγωγής του ψωμιού.
  • Να μάθουν τη διαδικασία του οργώματος, της σποράς, του θερισμού, του αλωνίσματος, το ζύμωμα και το ψήσιμο όπως γινόταν στο παρελθόν αλλά και όπως γίνεται σήμερα.
  • Να γνωρίσουν τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του ψωμιού.
  • Να αποκτήσουν καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία.
  • Να μάθουν να δουλεύουν ομαδικά.
  • Να αποκτήσουν βιώματα και εμπειρίες σχετικά με το θέμα που θα τους ωφελήσουν στη μετέπειτα εξέλιξή τους.
  • Να διευρύνουν τους ορίζοντές τους και τις γνώσεις τους μέσα από τις εκπαιδευτικές επισκέψεις.
  • Να μάθουν να περιγράφουν και να αφηγούνται διαδικασίες, μεθόδους, εργαλεία και ιστορίες που σχετίζονται με το θέμα.
Περιγραφή δράσης
Το πρόγραμμά μας ξεκίνησε τον Νοέμβρη και τελείωσε τον Φεβρουάριο. Το πρώτο βήμα του προγράμματός μας ήταν να καταγράψουμε τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες των παιδιών σχετικά με το θέμα, κάτι που μας βοήθησε στην εξέλιξη και στην οργάνωση του θέματος.
Χωρίσαμε το θέμα μας στις παρακάτω υποενότητες:
Η διαδικασία παραγωγής του Σιταριού (περιελάμβανε το Όργωμα, τη Σπορά, τον Θερισμό, το Αλώνισμα, το Λίχνισμα και τα εργαλεία του γεωργού)
Η μετατροπή του Σιταριού σε Αλεύρι (περιελάμβανε τα είδη των Μύλων)
Η παραγωγή του ψωμιού (περιελάμβανε τα είδη άρτου, τα παράγωγα και τη διατροφική αξία τους)
Στην αρχή συγκεντρώσαμε πληροφορίες για κάθε υποενότητα και χωρίσαμε τα παιδιά σε ομάδες. Η κάθε ομάδα έφτιαξε μια ή και περισσότερες αφίσες για το θέμα που τις χρησιμοποιήσαμε αργότερα ως πίνακες αναφοράς και ενημέρωσης.
Δραστηριότητες ανά υποενότητα
Α Υποενότητα: Η διαδικασία παραγωγής του σιταριού
Αφού μάθαμε την εποχή και τον τρόπο που ο γεωργός οργώνει το χωράφι του σήμερα και τα παλαιότερα χρόνια, τα εργαλεία που χρησιμοποιούσε και χρησιμοποιεί μέσα από βιντεάκια και από φωτογραφίες γίναμε και οι ίδιοι γεωργοί και προσπαθήσαμε με μια τσάπα να σκαλίσουμε το χώμα και βιωματικά μάθαμε ότι γίνεται μαλακότερο. Στη συνέχεια φυτέψαμε σπόρους.
Με καρτέλες χρονικής ακολουθίας μάθαμε πώς ο σπόρος φυτρώνει και γίνεται σιτάρι. Στη συνέχεια με εποπτικό υλικό και καρτέλες μάθαμε ότι ο σπόρος για να γίνει σιτάρι χρειάζεται: Νερό, αέρα, καλό χώμα και ήλιο.
Μάθαμε τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν παλιότερα οι γεωργοί (έσκαβαν μόνοι τους, με ζώα, το αλέτρι) και πως σήμερα για αυτή τη διαδικασία υπάρχει το τρακτέρ. Τα παιδιά έμαθαν να σειροθετούν καρτέλες με αυτά τα εργαλεία από το πιο παλιό στο πιο σύγχρονο.
Μέσα από τις αφίσες που ήδη είχαμε φτιάξει και αναρτήσει στην τάξη αλλά και από βιντεάκια που έδειχναν τη διαδικασία αναπτύξαμε τον προφορικό λόγο και έτσι τα παιδιά μπόρεσαν να κατανοήσουν και να περιγράψουν τη διαδικασία του Θερισμού, το Αλώνισμα και το Λίχνισμα. Κατάφεραν να μάθουν νέες λέξεις και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.
Σε αυτήν την υποενότητα μάθαμε “Το τραγούδι του Γεωργού” που περιγράφει τον κύκλο του ψωμιού και το ποίημα του Χάρη Σακελλαρίου “Ο κύκλος του ψωμιού”. Δραματοποιήσαμε το ποίημα και το τραγούδι, στη συνέχεια ζωγραφίσαμε σε στάδια τη διαδικασία που περιγράφουν κι έτσι τα παιδιά κατανόησαν το θέμα της πρώτης υποενότητας με έναν πιο ευχάριστο και διασκεδαστικό τρόπο.
Με αφορμή το σιτάρι μάθαμε να γράφουμε και να διαβάζουμε το γράμμα “Σσς” και να αναγνωρίζουμε αρκετές λέξεις όταν τις βλέπουμε όπως: σπόρος, σιτάρι κ. α. Επίσης μάθαμε τον αριθμό δύο (2), με τον οποίο κάναμε ζευγάρια αντικειμένων όπως δύο σπόροι, δύο τρακτέρ, δύο δρεπάνια κ. α. Μετρήσαμε εικόνες με εργαλεία που χρησιμοποιεί ο γεωργός και τα αντιστοιχίσαμε με αριθμούς.
Β Υποενότητα: Η μετατροπή του σιταριού σε αλεύρι
Μέσα από πληροφορίες που βρήκαν τα παιδιά στο διαδίκτυο με τη βοήθειά μας έμαθαν ότι το σιτάρι αλέθεται στους μύλους και γίνεται αλεύρι. Επεξεργαστήκαμε μια μυλόπετρα, την πιάσαμε, την περιγράψαμε, προσπαθήσαμε να τη γυρίσουμε. Στη συνέχεια προτείναμε στα παιδιά να εκτυπώσουν (με τη βοήθειά μας) από το διαδίκτυο φωτογραφίες με διάφορα είδη μύλων, τις οποίες κατηγοριοποιήσαμε σε: Ανεμόμυλους, Νερόμυλους, Χειρόμυλους.
Κάναμε γλωσσική ανάλυση της κάθε λέξεις κι έτσι τα παιδιά κατανόησαν ότι το όνομά τους προέρχεται από τον τρόπο που λειτουργούν. Τα παιδιά τούς ζωγράφισαν και αντέγραψαν τα ονόματά τους. Κατάφεραν να τους περιγράφουν, να τους αναγνωρίζουν και να εξηγούν τον τρόπο λειτουργίας τους. Στη συνέχεια κατασκευάσαμε μικρούς ανεμόμυλους από χαρτί και καλαμάκια.
Σε αυτήν την υποενότητα γνωρίσαμε την υφή του αλευριού και τα είδη του. Φέραμε στην τάξη διάφορα είδη αλευριού όπως: σκληρό, μαλακό, ολικής άλεσης, σίκαλης και φαρίνα ζαχαροπλαστικής. Τα επεξεργαστήκαμε και τα συγκρίναμε ως προς το χρώμα, την υφή, την οσμή.
Γ Υποενότητα: Η παραγωγή του ψωμιού
Σε αυτήν την ενότητα κατανοήσαμε πώς από το αλεύρι που έχει τη μορφή σκόνης γίνεται το ψωμί. Βιωματικά στην τάξη μέσα σε μία λεκάνη φτιάξαμε το ζυμάρι ενώνοντας το αλεύρι με το νερό. Τα παιδιά έπαιξαν με το ζυμάρι, το επεξεργάστηκαν, του έδωσαν διάφορα σχήματα. Σε άλλη δραστηριότητα μάθαμε να φτιάχνουμε ψωμί. Ενώσαμε το αλεύρι με νερό, λάδι, αλάτι και μαγιά, το ζυμώσαμε, το πλάσαμε ώστε να έχει τη συνηθισμένη μορφή του ψωμιού και στη συνέχεια το ψήσαμε και τα παιδιά το έφαγαν.
Μάθαμε τα κυριότερα είδη του ψωμιού που υπάρχουν σήμερα. Φέραμε στην τάξη ψωμιά από διάφορα είδη όπως: Λευκό, Μαύρο, Σταρένιο, Καλαμποκόψωμο, Ολικής άλεσης, Σίκαλης, Πολύσπορο, Χωριάτικο. Τα περιγράψαμε, τα δοκιμάσαμε, τα παιδιά εξέφρασαν την προτίμησή τους , τα ομαδοποιήσαμε και συζητήσαμε τη διατροφική αξία του κάθε είδους. Τέλος ζυγίσαμε το κάθε καρβέλι ψωμί και κατανοήσαμε έννοιες όπως πιο βαρύ, πιο ελαφρύ αλλά και τη μονάδα μέτρησης του άρτου.
Φτιάξαμε στην τάξη μας “τη γωνιά του Φούρνου”. Μετατρέψαμε το μανάβικο της τάξης μας σε φούρνο, που περιελάμβανε όλα τα είδη ψωμιού που είχαμε μάθει. Φτιάξαμε ταμπέλες και τις τοποθετήσαμε μπροστά από κάθε είδος. Μάθαμε την σημερινή αγοραστική αξία του ψωμιού και παίξαμε μέσα από δραματοποίηση το επάγγελμα του αρτοποιού.
Στα πλαίσια αυτής της υποενότητας ως νηπιαγωγείο επισκεφτήκαμε τον φούρνο του “Σταματάκη” στο Γάζι και συμμετείχαμε στο πρόγραμμα “Μικροφουρνιστές”. Εκεί τα παιδιά φόρεσαν την ποδιά και τον σκούφο του φούρναρη παρασκεύασαν διάφορα είδη ψωμιού χρησιμοποιώντας ποικίλα υλικά, τα έψησαν, τα δοκίμασαν και στη συνέχεια παρασκεύασαν άλλα προϊόντα που παράγει ο φούρνος από σιτάρι όπως σάντουιτς και γλυκά.
Μέσα από τις παραπάνω δραστηριότητες επιδιώξαμε να αναπτύξουν τα παιδιά μαθηματικές δραστηριότητες, όπως να μετρούν, να ζυγίζουν και να αντιλαμβάνονται ποσότητες και μονάδες μέτρησης του βάρους. Επίσης μετρήσαμε φραντζόλες από ψωμί και παίξαμε μαθηματικά παιχνίδια.
Διαβάσαμε και επεξεργαστήκαμε το παραμύθι “Η ιστορία ενός καλοψημένου τηγανόψωμου” κείμενο : Anine Dud, Συγγραφείς: Πίτερ Κρίστεν Ασμπγιόρνσεν, Γιόργκεν Μόε.
Σύνδεση του θέματος με την τέχνη και την παράδοση
Συνδέσαμε τον κύκλο του ψωμιού με την τέχνη γνωρίζοντας διάφορους πίνακες ζωγραφικής όπως: “Μέγαν αρτοποιείον της Λαρίσης” του Θεόφιλου, “Ψωμιά” του Ν. Γύζη,  “Το εισόδημα στον Μόλυβο της Μυτιλήνης” του Θεόφιλου και τους πίνακες του Van Gogh “Σταροχώραφα με κυπαρίσσια”, “Μεσημεριανή ανάπαυσης” και “ Σταροχώραφα πίσω από το νοσοκομείο Σεν Πολ”. Επεξεργαστήκαμε τους πίνακες, τους περιγράψαμε, τους μετονομάσαμε και τέλος προτείναμε τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες να τους αναπαράγουν όπως μπορούν.
Μάθαμε παροιμίες, αινίγματα και ποιήματα για το ψωμί. Φτιάξαμε αφίσες και εικονόλεξα με τις παροιμίες, όπου τα παιδιά έγραψαν και ζωγράφισαν λέξεις από τις παροιμίες.
Τα Χριστούγεννα οργανώσαμε στο νηπιαγωγείο σε συνεργασία με τους γονείς την παρακάτω δράση: Χωριστήκαμε σε ομάδες που περιελάμβαναν παιδιά και γονείς και φτιάξαμε χριστουγεννιάτικα κουλουράκια (γερμανικό έθιμο). Στη συνέχεια μοιράσαμε τα κουλουράκια στο χωριό ψάλλοντας τα κάλαντα. Την ίδια περίοδο γνωρίσαμε το “Χριστόψωμο”, τη συμβολική του έννοια και τον τρόπο παρασκευής του.
Σύνδεση του θέματος με τη θρησκεία
Ο άρτος αποτελεί βασικό στοιχείο της Ορθόδοξης Χριστιανικής θρησκείας και το συναντάμε σε πολλά σημεία της. Δείξαμε στα παιδιά μια εικόνα με τον “Μυστικό Δείπνο” και συζητήσαμε τη σύνδεσή της με το ψωμί. Αναφέραμε πως συμβολίζει την πρώτη “θεία κοινωνία” των πρώτων χριστιανών και πως στη θρησκεία μας το ψωμί συμβολίζει το σώμα του Χριστού. Τα παιδιά ανέφεραν προσωπικές τους εμπειρίες από τη συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο “μυστήριο” της εκκλησίας. Στη συνέχεια ζωγραφίσαμε τον μυστικό δείπνο.
Μάθαμε για την “Αρτοκλασία” που κάνουν οι πιστοί στην εκκλησία, είδαμε φωτογραφίες και μέσα από πληροφορίες μάθαμε πως συμβολίζει “το θαύμα με τους πέντε άρτους” που έκανε ο Χριστός. Συζητήσαμε το θαύμα, διατυπώσαμε προφορικά τις εντυπώσεις μας και στη συνέχεια το ζωγραφίσαμε. Συζητήσαμε, με τη βοήθεια εποπτικού υλικού, για τις παραδοσιακές κουλούρες που δίνουν στους γάμους αλλά και για τα “αρτουλάκια” που προσφέρουν στα μνημόσυνα.
Σύνδεση του θέματος με την αρχαία Ελλάδα
Γνωρίσαμε τη θεά Δήμητρα και τη σχέση της με την καλλιέργεια της γης και το σιτάρι. Φτιάξαμε ομαδική εργασία με τη θεά χρησιμοποιώντας καρπούς και δημητριακά της φύσης. Μάθαμε τα σύμβολά της και τα αντιστοιχίσαμε με καρτέλες που γράφουν πάνω το όνομά τους. Διαβάσαμε “τον Μύθο της Περσεφόνης”, τον δραματοποιήσαμε και με αφορμή αυτό γνωρίσαμε τις 4 εποχές και τα χαρακτηριστικά τους όσον αφορά τη φύση.
Γνωρίσαμε τον ρόλο του ψωμιού στη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων, τα είδη του (Ιπνίτης, Εσχαρίτης, Όφωρος, Άρτος Τύρος, Κρυβανίτης Άρτος) και τον τρόπο παρασκευής τους. Καταγράψαμε σε ομαδική εργασία τα είδη και τα ονόματά τους. Ασχοληθήκαμε με τη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων και τον τρόπο που παρασκεύαζαν το φαγητό τους.
Εκπαιδευτικές επισκέψεις
Πραγματοποιήσαμε δύο εκπαιδευτικές επισκέψεις. Η πρώτη ήταν στο “Ιστορικό Μουσείο Κρήτης” για το πρόγραμμα “Ο κύκλος του ψωμιού” και η δεύτερη ήταν στο παραδοσιακό χωριό Αρόλιθος για το πρόγραμμα “ Ψωμί και Ελιά”.
Αναφορές
  • Οδηγός Νηπιαγωγού, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα
  • ΔΕΠΠΣ (Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ΦΕΚ 303 και 304 / 13-3-2003 τχ Β, Τόμοι Α & Β
  • Διαθεματικές Δραστηριότητες - Γνωρίζω την υγιεινή διατροφή, Ευαγγελία Δεσύρη, εκδόσεις: Παπαδόπουλος (2007)
  • Διαθεματικές Δραστηριότητες - Γνωρίζω τη σπορά, Ευαγγελία Δεσύρη, εκδόσεις: Παπαδόπουλος (2007)
  • Διαθεματικές Δραστηριότητες - Γνωρίζω το ψωμί, Ευαγγελία Δεσύρη, εκδόσεις: Παπαδόπουλος (2007)
  • Χρυσαφίδης Κ., Βιωματική - επικοινωνιακή Διδασκαλία. Η εισαγωγή της μεθόδου Project στο σχολείο (2000), εκδ. Gutenberg, Παιδαγωγική σειρά
  • Η ιστορία ενός καλοψημένου τηγανόψωμου” κείμενο: Anine Dud, Συγγραφείς: Πίτερ Κρίστεν Ασμπγιόρνσεν, Γιόργκεν Μόε, εκδόσεις Πατάκης

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου