Χλωρίδα και πανίδα της Κρήτης
Κατερίνα Σφακιανάκη, Δέσποινα Μαυράκη
Δημοτικό Σχολείο Ανάληψης Χερσονήσου
Περίληψη
Στο πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με τίτλο «Γνωρίζω - αγαπώ - προστατεύω τον τόπο μου» διάρκειας 6 μηνών συμμετείχαν 34 μαθητές Α΄ και Β΄ τάξης. Με αφόρμηση τον Υδροβιότοπο του Αποσελέμη, ξεκινήσαμε να ερευνούμε τα φυτά και τα ζώα του τόπου μας και γενικότερα της Κρήτης. Επίσης μελετήσαμε τα προϊόντα που προσφέρουν στον άνθρωπο, τη διατροφή του και στην οικονομία του νησιού. Με γνώμονα την ενεργή συμμετοχή των παιδιών και τη βιωματική μάθηση, οργανώθηκαν δραστηριότητες με στόχο την επαφή των παιδιών στην φροντίδα ζώων και φυτών. Τέλος ευαισθητοποιήθηκαν σε θέματα σχετικά με το περιβάλλον, όπως της μόλυνσης, ανακύκλωσης και εξαφάνισης ενδημικών ειδών.
Γνωρίζω - αγαπώ - προστατεύω τον τόπο μου
Λέξεις κλειδιά
Ζώα, φυτά, προϊόντα, φροντίδα, προστασία,διατροφή
Κατηγορία προγράμματος
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Εισαγωγή
Ο τόπος είναι ένα θέμα γενικό και πολυδιάστατο , οπότε μπορεί να εξεταστεί από διάφορες σκοπιές και οπτικές. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μαθητές μένουν στην Ανάληψη, στο χωριό όπου εκβάλει ένας από τους σημαντικότερους ποταμούς της Κρήτης αποφασίσαμε να γνωρίζουμε τον τόπο μας από μια περιβαλλοντική σκοπιά. Ο Υδροβιότοπος του Αποσελέμη, έχει μελετηθεί από επιστήμονες και έχει καταγραφεί η παρουσία πάνω από 200 ενδημικών φυτών και ζώων αντίστοιχα . Ωστόσο στη συνείδηση μεγάλων και μικρών, ο Αποσελέμης αποτελεί μια υποβαθμισμένη ζώνη. Αυτή η απαξίωση εδραιώνεται όλο και περισσότερο τριγύρω μα,ς όσο αναφορικά το περιβάλλον και δικαιολογείται ίσως από την απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση. Η αποξένωση του ανθρώπου τον έκανε να σταματήσει να παρατηρεί και να συνειδητοποιεί όλα όσα ασταμάτητα δημιουργεί η φύση τριγύρω και του προσφέρει απλόχερα.
Πρωταρχικός λοιπόν στόχος του προγράμματος ήταν να έρθουν τα παιδιά πιο κοντά στη φύση . Να γνωρίσουν την μοναδικότητα του τόπου μας σε σχέση με άλλους τόπους και να εκτιμήσουν όσα η φύση δημιουργεί και προσφέρει στον άνθρωπο. Να συνειδητοποιήσουν την εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον ώστε να το προστατέψουν και να το διαφυλάξουν.
Σκοποί και στόχοι
Στόχοι του προγράμματος ήταν:
- Να γνωρίσουν τη χλωρίδα και την πανίδα του τόπου μας.
- Να αναγνωρίσουν τη σχέση εξάρτησης φύσης - ανθρώπου.
- Nα καλλιεργηθεί περιβαλλοντική συνείδηση για τη σπουδαιότητα της φύσης στην ανθρώπινη ζωή και την ανάγκη προστασίας της.
- Να αναπτύξουν υπεύθυνη στάση με τη φροντίδα φυτών και ζώων.
- Να ευαισθητοποιηθούν στα ενδημικά - απειλούμενα είδη.
- Να εκφραστούν με διάφορες μορφές τέχνης.
- Να βελτιώσουν τον προφορικό και γραπτό τους λόγο.
- Να διευρύνουν τις γνώσεις τους σε θέματα διατροφής.
- Να μάθουν να εργάζονται ομαδικά και συνεργατικά.
- Να έρθουν σε επαφή με φυσικά υλικά.
Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, η μέθοδος προσέγγισης η οποία εφαρμόστηκε, ήταν η μέθοδος project. Για την επίτευξη των στόχων στηριχθήκαμε στην ανίχνευση πρότερων γνώσεων, στον καταιγισμό ιδεών και την καταγραφή τους σε εννοιολογικούς χάρτες. Οι μαθητές εργάστηκαν ομαδοσυνεργατικά , διαθεματικά και εκφράστηκαν μέσα από τέχνες. Είχαν την ευκαιρία μέσα από την επίσκεψη σε πεδία (Field trip) ,τη βιωματική μάθηση και την ανακάλυψη να αναπτύξουν τις γνώσεις τους, την κριτική τους σκέψη και να προβληματιστούν.
Περιγραφή δράσης
Σύσφιξη ομάδας
Το παρόν πρόγραμμα εφαρμόστηκε στις τάξεις Α΄και Β΄ Δημοτικού. Το δυναμικό των παιδιών φυσικά δεν ήταν ομογενές και περιλάμβανε μαθητές διαφόρων εθνικοτήτων και εμπειριών. Πριν ακόμα ξεκινήσουμε το πρόγραμμα δαπανήθηκε ένα διάστημα, ώστε να γνωριστούν και να δεθούν μεταξύ τους οι μαθητές. Παίξαμε λοιπόν παιχνίδια γνωριμίας παρουσιάζοντας τον εαυτό τους, τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους. Βοήθησε αρκετά και η συνεργασία μας στη διοργάνωση της θεατρικής γιορτής των Χριστουγέννων.
Σε αυτήν τη φάση ανακοινώθηκε το θέμα του προγράμματός μας και προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τις προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες των παιδιών.
Γεωγραφική θέση της Κρήτης
Ξεκινώντας από το νησί της Κρήτης και με τη βοήθεια Παγκόσμιου και Ελλαδικού χάρτη, προσπαθήσαμε να προσδιορίσουμε τη θέση της Κρήτης πάνω στη γη αλλά και ειδικότερα στην Ελλάδα. Οι μαθητές από τη μεριά τους, έδειξαν και σύγκριναν γεωγραφικά τη θέση της Κρήτης σε σχέση με τις δικές τους χώρες καταγωγής. Συζητήσαμε για τη μορφολογία του εδάφους με τα διαφορετικά υψόμετρα και την εναλλαγή του κλίματος ανά τόπο. Αφού ζωγραφίσαμε την Κρήτη, εντοπίσαμε και σχεδιάσαμε το χωριό μας και τον ποταμό Αποσελέμη.
Γνωριμία με τα φυτά του τόπου μας
Αρχικά ζητήθηκε από τα παιδιά να συλλέξουν και να φέρουν στην τάξη φύλλα. Συγκρίναμε τα μεγέθη, το χρώμα και την υφή των διαφορετικών φύλλων. Αφού αναγνωρίσαμε και ονομάσαμε από ποιο φυτό προέρχεται κάθε φύλλο, τα χωρίσαμε σε τρεις κατηγορίες. Αυτά που προέρχονται από δέντρα, από θάμνους και από πόες και τα κολλήσαμε σε αντίστοιχα φυτολόγια. Συζητήσαμε και διακρίναμε τις διαφορές κάθε είδους στον κορμό (βλαστό) και στον χρόνο ζωής τους. Με καταιγισμό ιδεών, τους ζητήσαμε να ονομάσουν, ποια φυτά του τόπου τους γνώριζαν καταγράφοντάς τα σε χαρτί του μέτρου. Αφού τα χωρίσαμε σε είδη φυτών τους ζητήσαμε να σκεφτούν ποια φυτά συναντάμε περισσότερο στην Κρήτη, προκειμένου να τα μελετήσουμε περισσότερο, καταλήγοντας στην ελιά ,το αμπέλι και τα αρωματικά φυτά.
Ξεκινώντας με την ελιά, με εικόνες αρχαίων αγγείων ανακαλύψαμε τον μύθο προέλευσης της ελιάς από την ΑΘηνά μετά την διαμάχη της με τον Ποσειδώνα.(Ελιά αναζητώντας τους μύθους) Με αφόρμηση πάλι τα αρχαία αγγεία και τοιχογραφίες της Κνωσσού, που αναπαριστούν την ελιά, συζητήσαμε για τη σχέση εξάρτησης των ανθρώπων με την ελιά, από τ’ αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Συγκρίναμε τη συγκομιδή άλλοτε και τώρα και αναφέραμε όλα τα προϊόντα που μας δίνει το φυτό.
Αφού είδαμε δημιουργίες καλλιτεχνών εμπνευσμένες από την ελιά, ζωγραφίσαμε αγγεία με την ελιά και τον μύθο της Αθηνάς και του Ποσειδώνα και φτιάξαμε ζωγραφιές και χαρακτικά με ελιές.
Επισκεφτήκαμε ελαιώνα και εκεί συζητήσαμε τη μορφολογία, τα χρόνια ζωής και τη διατήρηση των φύλλων της στην εναλλαγή των εποχών. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά αιωνόβια αειθαλή δέντρα και να συνειδητοποιήσουν, ότι ο ελαιώνας είναι ένα μικρό δάσος και ότι η Κρήτη είναι γεμάτη από τέτοια δάση. Μέσα από τη συζήτηση ανακαλύψαμε πως η ελιά μας προσφέρει, εκτός από τον καρπό της, το οξυγόνο, τα ξύλα, τον ίσκιο της αλλά και τα φύλλα της σαν τροφή για ζώα, λίπασμα και καύσιμη ύλη.
Τέλος επισκεφτήκαμε γειτονικό ελαιοτριβείο, όπου τα παιδιά, είδαν τον τρόπο παραγωγής του λαδιού. Κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, εξέφρασαν τις απορίες τους και έμαθαν ότι πρώτα ο καρπός πλένεται και διαχωρίζεται από φύλλα και κλαδιά τα οποία δίνονται σε κτηνοτρόφους, ως ζωοτροφή. Με τη μέθοδο της φυγοκέντρισης, εκτός από το ελαιόλαδο, παίρνουμε και την πυρήνα. Το ελαιόλαδο αποθηκεύεται σε δοχεία, ενώ η πυρήνα μεταφέρεται σε πυρηνελαιουργείο, ώστε μετά από ειδική επεξεργασία, δίνει το πυρηνόξυλο (καύσιμη ύλη) και το πυρηνέλαιο (σπορέλαιο χαμηλής ποιότητας - βιομηχανικό προϊόν). Επίσης παράγεται και ο κατσίγαρος σε υγρή μορφή, ο οποίος είναι τοξικός και απομακρύνεται με σκοπό τη βιολογική του επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση. Τα παιδιά παρά τη μικρή τους ηλικία, έδειξαν αρκετό ενδιαφέρον και κατάλαβαν πόσο πολύ σημαντική είναι η ελιά.
Ολοκληρώνοντας την ελιά, αξιολογήσαμε με φύλλα εργασίας τις εμπειρίες και τις γνώσεις.
Συνεχίσαμε με το δεύτερο διασημότερο φυτό της Κρήτης, το αμπέλι.
Με αφορμή το μελοποιημένο ποίημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου “Τσιριτρί τσιριτρό”, μελετήσαμε το αμπέλι και τα προϊόντα του. Τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες και αφού συζήτησαν μεταξύ τους, ανακοίνωσαν όσα περισσότερα πράγματα γνώριζαν για το φυτό και τον καρπό του. Συνθέτοντας όλες τις λέξεις κλειδιά φτιάξαμε την περιγραφή του αμπελιού. Μιλήσαμε για το σταφύλι, που από τον χυμό του (μούστος) παίρνουμε το κρασί, το ξίδι, το ούζο, τη ρετσίνα, το πετιμέζι, τη μουσταλευριά. Από τα φύλλα του κάνουμε ντολμαδάκια. Γευτήκαμε σταφίδες και μάθαμε για τον τρύγο, καθώς και τις γιορτές κρασιού. Το κατατάξαμε στα φυλλοβόλα και στους θάμνους και είδαμε τον τρόπο αναπαραγωγής του.
Μέσα από τα αρχαία αγγεία, είδαμε τις ομοιότητες στη συγκομιδή και την παραγωγή καρπού, καθώς και την προσφορά του στον άνθρωπο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Επίσης συγκρίναμε τα χαρακτηριστικά της ελιάς και του αμπελιού.
Μέσα από τα εικαστικά, ζωγραφίσαμε τον θεό - προστάτη του αμπελιού, τον Διόνυσο, φτιάξαμε το δικό μας αμπέλι με κολάζ, αφού ελέγξαμε τις γνώσεις μας με φύλλα εργασίας.
Τα βότανα και τα αρωματικά φυτά, που έχουν επίσης ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή μας, ήταν το επόμενο βήμα μας.
Με τη βοήθεια του διαδικτύου είδαμε εικόνες (Βότανα της Κρήτης) και αναφερθήκαμε στα πιο γνωστά. Βασιλικός, δάφνη, δεντρολίβανο, δίκταμο, δυόσμος, θυμάρι, μέντα, μαϊντανός, ρίγανη, φασκόμηλο, χαμόμηλο, πράσο, σέλινο, ταραξάκο, τσουκνίδα, τριβόλι.
Πρώτα εξηγήσαμε τις ευεργετικές ιδιότητές τους (φαρμακευτικές, καταπραϊντικές, ηρεμιστικές, τονωτικές, αντισηπτικές κ.α.) Μυρίσαμε και γνωρίσαμε είδη βοτάνων και αρωματικών φυτών και φτιάξαμε φυτολόγια με αυτά.
Οργανώσαμε Έκθεση Βοτάνων στην αυλή του σχολείου, με σκοπό τη γνωριμία και την ένταξή τους στη διατροφή των παιδιών. Οι μαθητές των Α ’και Β’ τάξεων κατεύθυναν και ξεναγούσαν τα μεγαλύτερα παιδιά στην Έκθεση. Στη συνέχεια παρασκευάσαμε αφεψήματα και καλέσαμε όλα τα παιδιά να τα γευτούν. Ενθουσιαστήκαμε με τις θετικές αντιδράσεις και το απολαύσαμε.
Επισκεφτήκαμε τον βοτανόκηπο - βιοτεχνία συσκευασίας βοτάνων του κυρίου Γιάννη Βεληβασάκη στα Αγριανά. Εκεί ενημερωθήκαμε για τον τρόπο συγκομιδής, αποξήρανσης και συσκευασίας βοτάνων. Επίσης ενημερωθήκαμε για τη διατροφική τους αξία από διατροφολόγο, που μίλησε στα παιδιά και απάντησε σε ερωτήσεις. Μας δόθηκε η ευκαιρία να δούμε την καλλιέργεια αρωματικών φυτών από κοντά.
Τέλος αξιολογήθηκαν οι εμπειρίες- γνώσεις των παιδιών. Μετά από τη διαδικασία της γνωριμίας τους με τα φυτά του τόπου μας, τους ζητήθηκε, μέσα από ομάδες να καταγράψουν προϊόντα φυτών που παράγονται στην Κρήτη.
Συνειδητοποιήθηκε η αξία των φυτών στη διατροφή, την οικονομία, την απασχόληση, τον πολιτισμό.
Αναπαραγωγή - βλάστηση - φροντίδα φυτών
Αρχικά παρατηρήσαμε - μελετήσαμε τα μέρη του φυτού, ανακαλύπτοντας τον ρόλο του καθενός. Έπειτα θέσαμε διάφορους προβληματισμούς. Αποξηράναμε φυτά σε εφημερίδες και φτιάξαμε φυτολόγια.
Παρατηρώντας τα αγριόχορτα στην αυλή μας, αναρωτηθήκαμε πως φύτρωσαν από μόνα τους. Μέσα από τη συζήτηση και έπειτα από προβολή βίντεο, τα παιδιά ανακάλυψαν “Πώς οι σπόροι ταξιδεύουν;” και μεταφέρονται ώστε να φυτρώσει ένα νέο φυτό. Ακόμα διαπίστωσαν ότι η μορφολογία των σπόρων δεν είναι τυχαία αλλά είναι τέτοια ώστε να εξυπηρετεί τον σκοπό αυτό. (Μορφολογία σπόρων).
Με τη χρήση βίντεο παρατηρήσαμε την αναπαραγωγή με σπόρο καθώς και άλλους τρόπους αναπαραγωγής φυτών (με κονδύλους, με μόσχευμα, με παραφυάδες, με βολβούς, με ρίζωμα.)
Εκφράστηκαν και εμπέδωσαν τη γνώση τους μέσα από θεατρικό παιχνίδι, αναπαριστώντας το ταξίδι και την εξέλιξη των σπόρων. Έγιναν, ο άνεμος που φυσάει, η βροχούλα που πέφτει στη γη, ο σπόρος που κάθεται στο χώμα, το φυτό που φυτρώνει και μεγαλώνει.
Στη συνέχεια, προσπαθήσαμε να φυτέψουμε με πολλούς τρόπους αναπαραγωγής φυτών.
Αναλυτικότερα, φυτέψαμε σπόρους γκαζόν, χρησιμοποιώντας καλσόν και μαύρο χώμα και φτιάξαμε φατσούλες με “πράσινα” μαλλιά.
Μεταφερθήκαμε σε γειτονικό κήπο, ώστε τα παιδιά να δουν από κοντά την προετοιμασία του χωραφιού για το φύτεμα πατάτας. Αφού σκάφτηκε το χωράφι και δημιουργήθηκαν τα αυλάκια, τα παιδιά πήραν κομμάτια από πατάτες και τα φύτεψαν .Έπειτα πήραν χώμα και σκέπασαν τους κονδύλους. Μετά απ’ αυτό, τα παιδιά εκφράστηκαν στο σχολείο φτιάχνοντας εικαστικές δημιουργίες, με σφραγίδες από πατάτες.
Αργότερα αντιπρόσωποι από κάθε τάξη φωτογράφιζαν την εξέλιξη των φυτών αλλά και την συγκομιδή τους και την παρουσίαζαν στους υπόλοιπους μαθητές μέσα στην τάξη.
Στις 15 Απριλίου συμμετείχαμε ενεργά στη δράση όλου του σχολείου “Αλλιώτικα Μαθήματα” για την εναλλακτική μορφή μάθησης. Η δράση είχε σκοπό τη διαμόρφωση της αυλής του σχολείου και εμείς φυτέψαμε τα δικά μας παρτέρια με καλλωπιστικά φυτά.
Αρχικά επισκεφτήκαμε το γειτονικό φυτώριο, για να επιλέξουμε τα κατάλληλα φυτά. Έπειτα σκάψαμε και προετοιμάσαμε το έδαφος. Δουλεύοντας πάντα συνεργατικά, φυτέψαμε παχύφυτα και ανθοφόρα είδη και όταν τελειώσαμε ζωγραφίσαμε τα παρτέρια μας. Το αποτέλεσμα μας ενθουσίασε.
Θέλοντας να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές στο θέμα της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης υλικών, φυτέψαμε ξανά, με διάφορους τρόπους σε πλαστικά μπουκάλια. Βάλαμε σπόρους (φακές, φασόλια), βολβούς (κρεμμύδια, κρινάκια), μοσχεύματα (παχύφυτα, καλλωπιστικά) και μεταφυτέψαμε μικρά φυτά (ντοματιές, μαρούλια, μαϊντανό, κολοκυθιές, αλλά και σκυλάκια, πελαργόνια, πετούνιες κ.ά.). Συζητήσαμε για τη φροντίδα που χρειάζονται τα φυτά και συμφωνήσαμε να τα φροντίζουμε μοιράζοντας αρμοδιότητες.
Είναι σημαντικό να πούμε εδώ, ότι οι μαθητές των Α΄και Β΄τάξεων, όπως βέβαια και όλοι οι μαθητές του σχολείου, έδειξαν μεγάλη υπευθυνότητα και ευαισθησία, απέναντι σε όλα τα φυτά, που έκαναν την αυλή μας πιο όμορφη.
Υδροβιότοπος του Αποσελέμη
Στο πλαίσιο γνωριμίας με τον τόπο μας επισκεφτήκαμε τον Υδροβιότοπο του Αποσελέμη. Εκεί οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν ζώα και φυτά της περιοχής. Είχαν την ευκαιρία να αναγνωρίσουν τα διαφορετικά είδη φυτών (πόα, θάμνος, δέντρα) και ζώων (θηλαστικά, πτηνά, ερπετά, ψάρια, έντομα). Μέσα από τη βιωματική μάθηση ανακάλυψαν την έννοια του ποταμού, των εκβολών του, την έννοια του υδροβιότοπου αλλά και της χλωρίδας και πανίδας που ευδοκιμεί στην περιοχή αυτή.
Αρχικά μέσα από συζήτηση και αναλύοντας τη λέξη υδροβιότοπος, προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε την ερμηνεία της λέξης. Δείξαμε με φωτογραφικό υλικό μερικά ενδημικά φυτά και ζώα, τα οποία λόγω της εποχής ή λόγω των συνθηκών δεν θα μπορούσαμε να συναντήσουμε. Δηλαδή στα φυτά, το κρινάκι της θάλασσας και τον ασκόλημπρο. Ομοίως στα ζώα δείξαμε τον δεντροβάτραχο, τον κρητικό βάτραχο, τον αγκαθοποντικό, το καλογυναικάρι και διάφορα πτηνά που βρίσκουν καταφύγιο στον υδροβιότοπο του Αποσελέμη. Αναφερθήκαμε δείχνοντας αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό σε ζώα όπως το φοινικόπτερο, τον κύκνο,την χελώνα καρέτα-καρέτα, τα οποία έβρισκαν καταφύγιο στην περιοχή, αλλά λόγω της έντονης παρουσίας του ανθρώπινου στοιχείου, με τον τουρισμό και το κυνήγι, τα ζώα αναζήτησαν αλλού καταφύγιο. Σε αυτό το σημείο κρίναμε σκόπιμο να αναφερθούμε στη νομοθεσία που έχει φτιάξει ο άνθρωπος για να προστατέψει τον υδροβιότοπο και πόσο αναγκαία είναι η τήρησή της για τη διατήρηση του οικοσυστήματος στην περιοχή.
Στη συνέχεια κάναμε πεζοπορία στις όχθες του ποταμού ονομάζοντας και παρατηρώντας τα φυτά της περιοχής. Οι μαθητές αναγνώρισαν τα καλάμια, τις ελιές, τα αρμυρίκια, τις ξινίδες. Αναφερθήκαμε επίσης στα φυτά που φυτρώνουν δίπλα στο ποτάμι όπως βάτα, καλάμια, βατομουριά, λιγαριές.Παρατηρήσαμε τους αμμόλοφους με το δάσος θάμνων από θυμάρι,τις σπαραγγιές και τους αθανάτους. Αφού εντοπίσαμε γαϊδουράγκαθα και ασκολήμπρους, συζητήσαμε για τις θεραπευτικές ιδιότητες που έχουν αρκετά φυτά. Εντοπίσαμε και το ανάποδο παράδειγμα. Δηλαδή γνωρίσαμε φυτά που είναι δηλητηριώδη τόσο για τα ζώα όσο και για τον άνθρωπο, όπως η πικροδάφνη και το καστορόδεντρο.
Παράλληλα, στην ξενάγηση, δόθηκε η ευκαιρία στους μαθητές να συναντήσουν διάφορα ζώα, όπως μελίσσια, πάπιες, πουλιά, χελώνες, σαύρες, σκαθάρια, σαρανταποδαρούσες. Μέσα από βιωματικά παιχνίδια, ανακάλυψαν την τροφική αλυσίδα ζώων και τη σημασία της για τη διατήρηση του οικοσυστήματος.. Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο παιχνίδι μοιράστηκαν στους μαθητές οι ρόλοι του κουνουπιού, βατράχου, φιδιού και αετού. Τους ζητήθηκε να πιαστούν χεράκι τα ζώα που το ένα τρώγεται από το άλλο καταλήγοντας σε μια συνεχόμενη τροφική αλυσίδα. Τους θέσαμε τον εξής προβληματισμό. Τα κουνούπια ταλαιπωρούν τον άνθρωπο και μεταφέρουν πολλές ασθένειες σε αυτόν. Γιατί λοιπόν ο άνθρωπος δεν προσπαθεί να εξαφανίσει εντελώς με εντομοκτόνα την ύπαρξη κουνουπιών. Έτσι αφαιρέσαμε από την τροφική αλυσίδα το παιδί με τον ρόλο του κουνουπιού. Τα παιδιά διαπίστωσαν ότι αυτό θα οδηγούσε σε δυσκολία εύρεσης τροφής στον βάτραχο και αλυσιδωτά στο φίδι και στον αετό. Οπότε αυτό θα οδηγούσε σε αφανισμό πολλών διαφορετικών αλληλοεξαρτώμενων ζώων. Στη συνέχεια εξετάσαμε μια άλλη υπόθεση. Τι θα γινόταν αν από τα δηλητήρια που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος στις καλλιέργειες εξαφανίζονταν οι βάτραχοι. Τα παιδιά τότε ορθά προέβλεψαν ότι θα εξαφανιστούν όλα τα ζώα που έτρωγαν τον βάτραχο. Ταυτοχρόνως δε θα υπήρχε κανένα ζώο να τρώει τα κουνούπια και αυτά θα υπερδιπλασιάζονταν. Ομοίως δουλέψαμε και στα υπόλοιπα ζώα της αλυσίδας.
Το δεύτερο παιχνίδι που παίξαμε, ήταν το πλέγμα του οικοσυστήματος. Δώσαμε ομοίως διάφορους ρόλους στα παιδιά έμβιων στοιχείων (κουνούπι, μέλισσα, σκουλήκι, κτλ) αλλά και άβιων (αέρας, νερό, χώμα, κτλ) κολλώντας ετικέτες στις μπλούζες τους. Αφού τα παιδιά έκαναν έναν μεγάλο κύκλο, χρησιμοποιήσαμε ένα νήμα ξεκινώντας από κάποιο παιδί - ζώο, το οποίο κρατούσε την άκρη του νήματος. Καθώς ξετυλιγόταν το νήμα, το κρατούσαν τα παιδιά (ρόλοι) τα οποία βρίσκονταν σε αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Συνεχίζοντας με τον ίδιο τρόπο με όλους τους υπόλοιπους ρόλους, φτάσαμε τελικά να έχουμε φτιάξει ένα πλέγμα μεταξύ των στοιχείων αυτών. Αυτό το περίτεχνο πλέγμα αναπαριστούσε την έννοια του οικοσυστήματος, που δε είναι τίποτα άλλο από τις σχέσεις εξάρτησης μεταξύ άβιων και έμβιων στοιχείων σε έναν τόπο. Προχωρώντας κάναμε την εξής ερώτηση: “Τι θα γινόταν αν το νερό του ποταμιού μολύνονταν με απόβλητα από τον άνθρωπο;”. Οπότε το παιδί με τον ρόλο του νερού άφηνε το νήμα. Τα παιδιά διαπίστωσαν ότι αλυσιδωτά αυτό θα επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που ήταν συνδεδεμένα με το νερό. Το πλέγμα έδειχνε σιγά σιγά να χαλαρώνει και να χαλάει. Παραλληλίζοντας με το οικοσύστημα του Αποσελέμη, δείξαμε πόσο εύκολο είναι να χαλάσουμε την ισορροπία ενός οικοσυστήματος.
Επιστρέφοντας στην τάξη μέσα από την ελεύθερη έκφραση ζωγραφίσαμε τον Αποσελέμη και αξιολογήσαμε τις εμπειρίες των παιδιών με φύλλα εργασίας και γρίφους. Κατέγραψαν και ομαδοποίησαν τα φυτά που είδαν σε κατηγορίες δέντρα, θάμνοι, πόες. Ομοίως κατέγραψαν τα ζώα και τα χώρισαν σε θηλαστικά,πτηνά, έντομα, ερπετά. Τέλος βραβεύσαμε την καλύτερη ομάδα.
Γνωριμία με τα ζώα του τόπου μας.
Μετά την επίσκεψή μας στον Αποσελέμη και έχοντας διαχωρίσει τα είδη ζώων σε κατηγορίες, ασχοληθήκαμε ειδικότερα με τρεις κατηγορίες ζώων. Τα οικόσιτα, τα ενδημικά, τα αδέσποτα του τόπου μας.
Αρχικά στα οικόσιτα ασχοληθήκαμε με τα μέρη του σώματός τους, τους τρόπους άμυνας και την προσφορά τους στον άνθρωπο. Οι μαθητές με την επίσκεψή τους στο πάρκο ζώων στην επισκοπή Ostrich park, είχαν την ευκαιρία να ταΐσουν ζώα. Μετά από το άρμεγμα να τυροκομήσουν και να δοκιμάσουν το δικό τους τυρί. Αξιολογώντας τις εμπειρίες τους εκφράστηκαν μέσα από προφορικό και γραπτό λόγο. Αργότερα στην τάξη οι μαθητές αφού χωρίστηκαν σε ομάδες, κατέγραψαν όλα τα προϊόντα που δίνουν στον άνθρωπο τα οικόσιτα ζώα. Κάθε ομάδα ασχολήθηκε με ένα μόνο ζώο και στο τέλος κάθε ομάδα ανακοίνωσε στην ολομέλεια τις ιδέες της, φτιάχνοντας ένα συγκεντρωτικό πίνακα προϊόντων.
Συνεχίζοντας με τα ενδημικά, γνωρίσαμε ποια ζώα ζουν μόνο στην Κρήτη μέσα από φωτογραφίες και βίντεο. Αναλυτικότερα γνωρίσαμε τον κρητικό βάτραχο, τον δεντροβάτραχο, τον αγριόγατο, το κρι-κρι , τον κρητικό γυπαετό ,τον κρητικό ιχνηλάτη,το γεωργαλίδικο άλογο, την καρέτα-καρέτα, Παρατηρήσαμε τα χαρακτηριστικά τους και συζητήσαμε τους λόγους που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν τονίζοντας την ανάγκη προστασίας τους. Εμπεδώσαμε τις γνώσεις μας μέσα από φύλλα εργασίας και ζωγραφική.
Tην παγκόσμια μέρα αδέσποτων ζώων ασχοληθήκαμε με αυτά, προβάλλοντας βίντεο για την ανάγκη υιοθεσίας αδέσποτων ζώων και γιατί δεν πρέπει να αγοράζουμε ζώα. Συζητήσαμε πως με την ανεύθυνη στάση των ανθρώπων καταλήγουν στον δρόμο. Σε ομάδες εργασίας καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση, κατέγραψαν τι θα έλεγαν αν μιλούσαν τα ζώα και φτιάξαμε τα δικαιώματα των ζώων. Ως συνέπεια των παραπάνω ήταν να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές για τα αδέσποτα της περιοχής και να αναζητήσουν τους ιδιοκτήτες τους συντάσσοντας αγγελίες.
Τέλος ανακεφαλαιώνοντας για τα ζώα της Κρήτης, δημιουργήσαμε τον χάρτη της Κρήτης κολλώντας τα σημαντικότερα ζώα που συναντήσαμε στο νησί.
Ανακύκλωση
Αφού γνωρίσαμε χαρακτηριστικά του τόπου μας, μπήκαμε στη διαδικασία να σκεφτούμε πώς μπορούμε να τον προστατέψουμε από τη μόλυνση. Αρχίσαμε λοιπόν βλέποντας βίντεο από χωματερές και αναζητήσαμε λύσεις για να μειώσουμε τον όγκο των σκουπιδιών. Η λύση του προβλήματος ήταν η ανακύκλωση.
Φέραμε μέσα στην τάξη διάφορα σκουπίδια, που είχαν βέβαια επιλεγεί προηγουμένως. Οργανώσαμε τα παιδιά σε ομάδες και ζητήσαμε σε ένα παιδί από κάθε ομάδα, να σηκωθεί και να διαλέξει ένα σκουπίδι, από διαφορετικό υλικό, που θεωρεί ότι μπορεί να ανακυκλωθεί. Υπήρχαν σκουπίδια από πλαστικό, γυαλί, χαρτί, λευκοσίδηρο, καθώς και ρούχα, παπούτσια, τρόφιμα, ηλεκτρικές συσκευές, μπαταρίες, λάμπες, CD. Εδώ χρειάστηκαν λίγο τη βοήθειά μας για ν’ αναγνωρίσουν τα υλικά. Αξιοσημείωτο είναι, ότι τα παιδιά δεν επέλεξαν τα τρόφιμα, πιστεύοντας ότι δεν ανακυκλώνονται. Έπειτα, ζητήθηκε στην υπόλοιπη ομάδα να μαζέψει όσα σκουπίδια ανήκαν στην ίδια κατηγορία με εκείνη που είχε επιλέξει ο αντιπρόσωπός τους. Συζητήσαμε και είδαμε βίντεο για το ποια υλικά ανακυκλώνονται στον μπλε κάδο, και που ανακυκλώνονται οι ηλεκτρικών συσκευών,οι μπαταρίες και οι λάμπες. Μιλήσαμε για τους κόκκινους κάδους, την επαναχρησιμοποίηση ρούχων και παπουτσιών, καθώς και την σημασία τους στην κοινωνική αλληλεγγύη. Στην περίπτωση των τροφίμων οι μαθητές σκέφτηκαν ότι μπορούν να αποτελέσουν τροφή για ζώα (κότες, σκύλοι, γουρούνια κ.ά.). Δείξαμε με βίντεο ένα άλλο τρόπο που θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα υπολείμματα τροφών φτιάχνοντας λίπασμα για τα φυτά μας με κομποστοποίηση .Τέλος είπαμε, ότι τα μόνα υλικά που δεν ανακυκλώνονται, είναι τα σπασμένα κεραμικά σκεύη και τα CD και ίσως τα μόνα που θα μπορούσαμε να πετάμε στους πράσινους κάδους. Έπειτα, ζωγραφίσαμε αφίσες, με σκοπό να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο για ανακύκλωση.
Η ιδέα της επαναχρησιμοποίησης “άχρηστων” υλικών ήταν πολύ οικεία από την αρχή της σχολικής χρονιάς. Για το χριστουγεννιάτικο παζάρι, φτιάξαμε όμορφες κατασκευές από χαρτί (ρολά από χαρτί υγείας, χαρτόκουτες, χαρτοπετσέτες), πλαστικό (μπουκάλια νερού, μπουκάλια από γάλα), γυαλί (βαζάκια συσκευασίας τροφίμων), κουκουνάρια κ.ά. Ακόμα φτιάξαμε στεφάνια λουλουδιών, από συσκευασίες φύλαξης αυγών και φυτέψαμε φυτά σε πλαστικά μπουκάλια συσκευασίας νερού και γάλακτος.
Δεν ήταν δύσκολο λοιπόν τα παιδιά να μπουν ξανά σ’ αυτή τη διαδικασία .Αυτή τη φορά όμως, ζητήσαμε από τα παιδιά να βάλουν και τους γονείς τους στο παιχνίδι. Πρώτα τους ενημέρωσαν και μετά συνεργάστηκαν μαζί τους, ώστε να κατασκευάσουν πράγματα, με βάση την επαναχρησιμοποίηση ”άχρηστων” υλικών. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Έφτιαξαν κάστρα, ποδοσφαιράκι, πυραύλους, αερόστατο, αεροπλάνο, φωτιστικό, ρομπότ, ποδήλατο, τρενάκι, κλόουν, σουβέρ, καράβια, ταΐστρες πουλιών και τόσα άλλα, που απέδειξαν για άλλη μια φορά τη μεγάλη φαντασία τους. Διοργανώσαμε έκθεση με τα έργα των παιδιών, τα οποία περιέγραψαν την κατασκευή τους και τα υλικά που χρησιμοποίησαν. Τέλος βραβεύσαμε τη συμμετοχή τους.
Κρητική διατροφή
Ολοκληρώνοντας το πρόγραμμά μας ασχοληθήκαμε με την Κρητική διατροφή. Μιλήσαμε για τους παλιούς Κρητικούς και πήραμε στοιχεία, από βίντεο, στατιστικές έρευνες, αλλά και πληροφορίες από έρευνα μέσα από την οικογένεια των μαθητών. Έτσι μάθαμε, ότι οι παλιοί Κρητικοί ζούσαν πολλά χρόνια. Μέσα από συζήτηση βγήκε το συμπέρασμα, ότι η κυριότερη αιτία της μακροζωίας τους, ήταν η ισορροπημένη διατροφή τους. Ο τρόπος ζωής τους, τα επαγγέλματά τους, οι κοινωνικές τους συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμά τους, καθόριζαν τις διατροφικές τους συνήθειες. Αυτό μας ενέπνευσε, ώστε να ψάξουμε “τι είναι αυτά που τρώμε”.Διαβάσαμε το βιβλίο με τίτλο ”Το φαγητό δεν είναι μόνο για να χορταίνουμε”.
Μάθαμε τις ομάδες τροφίμων που μας κάνουν καλό και ποιες τροφές μπορούμε να καταναλώνουμε καθημερινά, χωρίς πρόβλημα παρακολουθώντας βίντεο από το πρόγραμμα “ΕΥΖΗΝ”. Συνεχίσαμε γνωρίζοντας αυτές τις ομάδες τροφίμων που μπορούμε να καταναλώνουμε λιγότερο συχνά (μια φορά την εβδομάδα ή το μήνα). Έτσι φτιάξαμε τις δικές μας πυραμίδες διατροφής (ομαδικά και ατομικά). Επίσης ξεκαθαρίσαμε ποιες τροφές μας κάνουν καλό και ποιες όχι και τις συγκεντρώσαμε, φτιάχνοντας την “Υγιεινούλα”, κολλώντας πάνω της εικόνες από υγιεινές τροφές και την “Ανθυγιεινούλα”, κολλώντας ανθυγιεινές τροφές.
Ζητήσαμε από τα παιδιά να συνεργαστούν με τον παππού και τη γιαγιά, να θυμηθούν τα φαγητά που έτρωγαν παλιά και να τα γράψουν. Ζωγράφισαν την εικόνα του φαγητού και το παρουσίασαν στην τάξη. Αποφασίσαμε να φτιάξουμε ένα βιβλίο συνταγών και το ονομάσαμε “Οι συνταγές του παππού”. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να ξεφυλλίσουν πολλές φορές το βιβλίο μας και να συζητήσουν γι’ αυτό.
Το επισφράγισμα του προγράμματός μας, ήταν η διοργάνωση ενός δεκατιανού γεύματος, βασισμένο σε κρητικά προϊόντα, τα οποία συνήθισαν να τρώνε σαν πρόγευμα στην Κρήτη. Τα παιδιά ευαισθητοποιημένα πάνω στο θέμα της διατροφής, συμφώνησαν με την ιδέα, να φάμε πρωινό μια μέρα στο σχολείο με κρητικές συνήθειες και προϊόντα. Φέραμε λοιπόν, κρητικό τυρί και παξιμάδι, ελιές, ψωμί, ντομάτες, αγγούρια, φέτα, φρούτα, καρύδια, αμύγδαλα, σταφίδες, γιαούρτι, μέλι, τηγανίτες, χορτόπιτες. Στρώσαμε ένα μεγάλο τραπέζι και σερβιριστήκαμε. Φάγαμε με όρεξη και φιλλέψαμε στην αυλή τα υπόλοιπα παιδιά. Νιώσαμε την ανάγκη να μοιραστούμε το τραπέζι μας με άλλους, οπότε ανοίξαμε την πόρτα μας σε όλα τα παιδιά του σχολείου αποδεικνύοντας ότι η φιλοξενία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις κρητικές συνήθειες.
Ευχαριστίες
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον κύριο Βεληβασάκη Γιάννη, για την ξενάγηση στη βιοτεχνία αποξήρανσης και συσκευασίας αρωματικών φυτών στα Αγριανά, καθώς και για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσε. Επίσης ευχαριστούμε τους γονείς των παιδιών για την στήριξη και τη συνεργασία τους σε κάθε μας δράση.
Αναφορές
Ιστοσελίδες που χρησιμοποιήθηκαν
Εθνική δράση υγείας για τη ζωή των νέων ΕΥΖΗΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου