Επαφή των μαθητών με τη λαϊκή παράδοση, τα τραγούδια και τους χορούς απ' όλη την Ελλάδα
Ανδρομάχη Φλώρου, Μαριγιάννα Κουγιεντή, Αικατερίνη Τζουλιαδάκη, Σοφία Παπανικολάου
45ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου
Περίληψη
Με το πρόγραμμα ''Κάθε τόπος και χορός'' προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε διαθεματικά τους χορούς, το τραγούδι και τους ήχους, να μάθουμε στα παιδιά να αναγνωρίζουν και να ονομάζουν τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας με τις παραδοσιακές φορεσιές και τα μουσικά όργανα. Ακόμη να μπορούν να μελετήσουν τα ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία ενός τόπου και να τα συγκρίνουν σε σχέση με τις αλλαγές που έχουν υποστεί στο πέρασμα του χρόνου. Τέλος, να εντοπίζουν τις σχέσεις των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών με το κλίμα, τη χλωρίδα, την πανίδα, τα προϊόντα, τη θέση και τον πληθυσμό των πόλεων.
Κάθε τόπος και χορός
Λέξεις κλειδιά
Χοροί, μουσικά όργανα, γλώσσα, ενδυμασία, τραγούδια, έθιμα.
Κατηγορία προγράμματος
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Εισαγωγή
Το πρόγραμμα εντάσσεται στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Αγωγής κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την ευαισθητοποίηση των παιδιών κυρίως της πόλης, όπως τα δικά μας, που έχουν σχεδόν αποξενωθεί από την παράδοση θεωρώντας τη «ρετρό». Προσπαθήσαμε να ανατρέψουμε την άποψη πως η παράδοση είναι μια έννοια που αφορά σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Αρχικά η βασική προτεραιότητά μας ήταν και παραμένει για όσο καιρό θα ασκούμε το λειτούργημα του εκπαιδευτικού, να αποδεσμεύσουμε το σχολείο από τη στείρα γνώση, να προσεγγίσουμε την πληροφορία και από μια άλλη σκοπιά, να κινητοποιήσουμε τους μαθητές μας να ασχοληθούν με κάτι διαφορετικό.
Για το συγκεκριμένο πρόγραμμα νομίζουμε ότι δεν υπάρχει καλύτερη συμβουλή από τη ρήση του Γ. Σεφέρη ότι η παράδοση για να παραμείνει ζωντανή πρέπει να συμβαδίζει χέρι χέρι με τη νεωτερικότητα. Έχοντας αυτό στο μυαλό πορευτήκαμε.
Σκοπός και στόχοι
Βασικός σκοπός του εν λόγω προγράμματος είναι η εξοικείωση των μαθητών με την Ελλάδα από γεωμορφολογικής και πολιτισμικής άποψης. Συγκεκριμένα, έναν από τους βασικότερους στόχους αποτέλεσε η αναγνώριση και η ονομασία των γεωγραφικών διαμερισμάτων. Επιπλέον στόχο αποτέλεσε η γνωριμία των μαθητών με τα πολιτισμικά στοιχεία του κάθε τόπου έχοντας ως σημείο αναφοράς τα τοπικά τραγούδια και τους χορούς, ο οποίος επετεύχθη μέσα από τις ποικίλες δράσεις του προγράμματος.
Ένας ακόμη βασικός στόχος του προγράμματος ήταν η έκφραση των ιδεών μέσα από εναλλακτικές μεθόδους που δε συγκαταλέγονται στις τετριμμένες (χρήση Η/Υ, διαδραστικού πίνακα, προτζέκτορα, κ.ά).
Περιγραφή δράσης
Το πρόγραμμα που υλοποιήσαμε κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους που προηγήθηκε εξακτινώθηκε σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα και το θέμα προσεγγίστηκε πολύπλευρα.
Μελέτη Περιβάλλοντος
Αρχικά θα αναφερθούμε στο μάθημα της Μελέτης Περιβάλλοντος. Αποτελεί το γνωστικό αντικείμενο που έδωσε και το εναρκτήριο λάκτισμα στους μαθητές για το εν λόγω πρόγραμμα. Από τις σελίδες του σχολικού βιβλίου οι μαθητές ήρθαν σε πρώτη επαφή με τον γεωφυσικό χάρτη της Ελλάδας, γνώρισαν τα γεωγραφικά διαμερίσματα ονομαστικά και μπόρεσαν να τα διακρίνουν και οπτικά. Στη συνέχεια κάθε ομάδα μαθητών κατέγραψε σε καρτέλες τους νομούς με τις πρωτεύουσες που περιλαμβάνει το κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα και τις αναρτήσαμε στην τάξη σε περίοπτη θέση.
Δραστηριότητες:
- Οι μαθητές επεξεργάστηκαν τον χάρτη της Ελλάδας που βρίσκεται στο σχολικό βιβλίο και έμαθαν να εντοπίζουν το μέρος στο οποίο ζουν αλλά και άλλες περιοχές τις οποίες έχουν επισκεφτεί στο παρελθόν ή έχουν ακούσει κάτι για αυτές.
- Κάθε μια από τις 4 ομάδες ανέλαβε να γράψει τους νομούς και τις πρωτεύουσες από δύο γεωγραφικά διαμερίσματα σε χρωματιστά χαρτόνια. Στη συνέχεια αναρτήσαμε τις καρτέλες αυτές στον τοίχο της τάξης.
Γλώσσα
Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στο γνωστικό αντικείμενο της Γλώσσας όπου οι μαθητές γνώρισαν ιδιωματισμούς, χαρακτηριστικές λέξεις και φράσεις από κάθε τόπο. Επίσης, πραγματοποιήθηκε ανάγνωση και επεξεργασία του βιογραφικού ορισμένων ποιητών και συγγραφέων που δραστηριοποιήθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας καθώς και των ποιημάτων τους ή αποσπασμάτων των έργων τους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ευχάριστη δραστηριότητα για τους μικρούς πρωταγωνιστές του προγράμματος αποτέλεσε η συγκέντρωση, καταγραφή και η εκτέλεση συνταγών από διάφορα μέρη της Ελλάδας (μπατζίνα, σπανακοπιτάκια, χορτοπιτάκια, σαριγκόπιτες, λαζαράκια, πασχαλινά κουλουράκια). Επίσης αναφερθήκαμε στα έθιμα της Αποκριάς όπως αυτά απαντώνται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας (Τύρναβο, Ρέθυμνο, Κοζάνη, Γαλαξίδι, Ξάνθη καθώς και στα έθιμα του Πάσχα (Κέρκυρα, Λεωνίδιο, Άγιος Νικόλαος, Χίος).
Δραστηριότητες:
- Οι μαθητές εντόπιζαν και υπογράμμιζαν ιδιωματικές λέξεις και φράσεις που τους ήταν άγνωστες στα κείμενα που επεξεργαστήκαμε καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Έπειτα, συντάξαμε το λεξικό αυτών των λέξεων και φράσεων.
- Χρησιμοποιήσαμε ως αφόρμηση ποιήματα και κείμενα μέσα από το Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων αλλά και από το σχολικό εγχειρίδιο της Γλώσσας, οι μαθητές γνώρισαν Έλληνες λογοτέχνες από κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα (Α. Παπαδιαμάντης, Ν. Καζαντζάκης, Δ. Σολωμός, κ. ά.) και τοποθετήσαμε στη γωνιά του προγράμματος στην τάξη τις φωτογραφίες τους και τα κείμενά τους.
- Η τρίτη δραστηριότητα αφορούσε τη συγκέντρωση και καταγραφή συνταγών για φαγητά και γλυκά που είναι χαρακτηριστικά σε κάθε τόπο ανά γεωγραφικό διαμέρισμα.
- Οι μαθητές αφού χωρίστηκαν σε ομάδες κατέγραψαν σε χρωματιστά χαρτόνια τα έθιμα των διαφόρων περιοχών που διαδραματίζονται την περίοδο της Αποκριάς και του Πάσχα. Επίσης οι παρουσιάσεις έγιναν με τη χρήση του powerpoint για τα πασχαλινά έθιμα των γεωγραφικών διαμερισμάτων. Στο τέλος, παρασκευάσαμε με τη βοήθεια της μητέρας ενός μαθητή τα λαζαράκια και την κατασκευή ζωγραφισμένων αυγών.
Θρησκευτικά
Όσον αφορά το μάθημα των Θρησκευτικών, οι μαθητές γνώρισαν σημαντικά μοναστήρια που υπάρχουν σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας και μάλιστα έγινε ανάγνωση των βασικών χαρακτηριστικών της ιστορίας τους μέσα στην τάξη. Μια δράση που κάναμε ήταν η επίσκεψη στη μονή Γκουβερνιώτισσα στις Ποταμιές και στη μονή Παλλιανής στο Βενεράτο Ηρακλείου. Εκεί μια μοναχή μίλησε στους μαθητές για την ιστορία του μοναστηριού και τους ξενάγησε στους χώρους του.
Δραστηριότητες:
- Μέσω μιας παρουσίασης powerpoint οι μαθητές γνώρισαν μοναστήρια σε διάφορα μέρη της Ελλάδας όπως επίσης και τα βασικά τους ιστορικά στοιχεία. Πραγματοποιήσαμε εκπαιδευτικές εκδρομές στη μονή Παλλιανής στο Ηράκλειο και στη μονή Γκουβερνιώτισσα στις Ποταμιές Ηρακλείου. Οι μαθητές έκαναν παρατηρήσεις και συγκρίσεις του αρχιτεκτονικού ρυθμού των δύο μοναστηριών. Οι μαθητές ξεναγήθηκαν σε αυτά και πληροφορήθηκαν πολλά στοιχεία και για άλλα μοναστήρια της χώρας μας (Μετέωρα, Μονή Τοπλού, Μονή Μ. Σπηλαίου στα Καλάβρυτα) πού παρουσιάζουν ομοιότητες και διαφορές.
Μαθηματικά
Στα Μαθηματικά οι μαθητές επεξεργάστηκαν τον πληθυσμό κάθε γεωγραφικού διαμερίσματος στην ενότητα «Γνωρίζω τους μεγάλους αριθμούς». Κάθε μαθητής ανέλαβε να επεξεργαστεί αυτά τα αριθμητικά δεδομένα χρησιμοποιώντας τα σε πράξεις, προβλήματα και ασκήσεις σύγκρισης.
Επίσης ασκήθηκαν στη διαχείριση μεγάλων αριθμών μέσω της επίλυσης προβλημάτων σχετικών με τον πληθυσμό και την έκταση.
ΤΠΕ
Σημαντική πηγή άντλησης πληροφοριών και βιωματικών εμπειριών αποτέλεσε το μάθημα της Πληροφορικής όπου οι μαθητές «ταξίδεψαν» στην Ελλάδα μέσω του λογισμικού http://ts.sch.gr/repo/online-packages/dim-geografia-e-st/geography.swf.
Δραστηριότητες:
- Μέσω του παραπάνω εκπαιδευτικού λογισμικού, οι μαθητές κατάφεραν να μάθουν όλους τους νομούς και τη γεωγραφική τους θέση στον χάρτη και τα γεωμορφολογικά τους στοιχεία (ποτάμια, βουνά, φαράγγια, λίμνες, σπήλαια κ.ά.).
- Σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος, οι μαθητές έμαθαν να πλοηγούνται στο διαδίκτυο προκειμένου να συγκεντρώσουν πληροφορίες και ιστορικά στοιχεία.
Ιστορία
Το γνωστικό αντικείμενο της Ιστορίας περιέχει πτυχές οι οποίες συνδυάστηκαν με τους βασικούς στόχους του προγράμματός μας. Συγκεκριμένα, κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν, οι μαθητές γνώρισαν τα σημαντικότερα κάστρα (Κούλες Ηρακλείου, Κάστρο των Ιπποτών στη Ρόδο, Κάστρο του Παλαμηδιού στο Ναύπλιο κ.ά.) που υπάρχουν σε πόλεις της χώρας μας. Επίσης, με αφορμή τη γιορτή της 25ης Μαρτίου, οι μαθητές γνώρισαν τους βασικούς ήρωες της επανάστασης και τοποθέτησαν την εικόνα του ήρωα στον χάρτη, βάση του τόπου καταγωγής του ή του τόπου δράσης του (Γ. Καραϊσκάκης, Α. Διάκος, Θ. Κολοκοτρώνης, Παπαφλέσσας, Κ. Κανάρης, Μπουμπουλίνα, Μ. Μπότσαρης).
Δραστηριότητες:
- Αφού εκτυπώσαμε έγχρωμες φωτογραφίες από κάστρα που βρίσκονται ανά την Ελλάδα, κάθε ομάδα μαθητών με βάση μια από αυτές τις φωτογραφίες ανέλαβε να περιγράψει προφορικά το κάθε κάστρο. Έπειτα, διάβασαν τα βασικά ιστορικά στοιχεία που συγκέντρωσαν κατά την πλοήγησή τους στο διαδίκτυο.
- Εν όψει της γιορτής της 25ης Μαρτίου έγινε ιδιαίτερη αναφορά στους ήρωες της επανάστασης ανά τόπο. Οι μαθητές ανέτρεξαν σε όλη την Ελλάδα με βάση τον τόπο καταγωγής του κάθε ήρωα και τοποθέτησαν την έγχρωμη φωτογραφία του στην αντίστοιχη περιοχή.
Εικαστικά
Το πρόγραμμά μας «Κάθε τόπος και χορός» προσεγγίστηκε και μέσω του μαθήματος των Εικαστικών. Οι μαθητές γνώρισαν τις παραδοσιακές φορεσιές από κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα, τις περιέγραψαν προφορικά με βάση τις έγχρωμες φωτογραφίες που είχαν στη διάθεσή τους και έπαιξαν παιχνίδια συναρμολόγησης της κάθε εικόνας. Μάλιστα προσανατολίστηκαν στον χάρτη τοποθετώντας τη φωτογραφία κάθε φορεσιάς στο αντίστοιχο γεωγραφικό διαμέρισμα.
Δραστηριότητες:
- Συναρμολόγηση της κάθε φορεσιάς (Καραγκούνας και ανδρικής φορεσιάς Κρήτης και Θεσσαλίας) αφού χωρίστηκε η κάθε φωτογραφία σε τέσσερα κομμάτια σε μορφή παζλ.
Φυσική Αγωγή
Τέλος, το πρόγραμμά μας επεκτάθηκε και στο γνωστικό αντικείμενο της Φυσικής Αγωγής. Συγκεκριμένα, η συνάδελφος της γυμναστικής δίδαξε στα παιδιά παραδοσιακούς χορούς από κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα τους οποίους και χόρεψαν σε εκδήλωση που παρουσιάστηκε σε γονείς και μαθητές. Μαζί παρουσιάστηκαν αντιπροσωπευτικά τραγούδια των περιοχών και κείμενα γραμμένα για το κάθε διαμέρισμα.
Δραστηριότητες:
- Εκμάθηση βημάτων σύμφωνα με τα μουσικά μέτρα 2/4 (Συρτός στα τρία, Σιγανός, Χανιώτικος, Αϊ-Γιώργης), 3/4 (Τσάμικος), 5/4 (Τσακώνικος), 4/4 (Καραγκούνα), 6/8 (Ποδαράκι).
- Συνδυασμός βημάτων με τη μουσική αφού προηγουμένως είδαν μέσω youtube τις κινήσεις χορευτών για καλύτερη εμπέδωση των χορών και των μουσικών οργάνων.
Μουσική
Το μάθημα της Μουσικής δεν μπορούσε να λείψει από το πρόγραμμα. Έτσι προσεγγίστηκε μέσω της εκμάθησης τραγουδιών αντιπροσωπευτικών του κάθε γεωγραφικού διαμερίσματος (Καραγκούνα, Κοντούλα Λεμονιά, Αϊ-Γιώργης, Μήλο μου κόκκινο, ο Μενούσης) και των παραδοσιακών οργάνων (κρητικής λύρας, κλαρίνου, ασκομανδούρας, λαούτου, ποντιακής λύρας, χάλκινα). Επίσης, βοήθησε και η επίσκεψη του λυράρη στην αίθουσα της τάξης που οι μαθητές έμαθαν για τα παραδοσιακά όργανα της Κρήτης, άκουσαν τους ήχους που παράγουν και στο τέλος τραγούδησαν όλοι μαζί ριζίτικα τραγούδια.
Συμπεράσματα
Θεωρούμε πως οι στόχοι που είχαμε θέσει κατά την έναρξη του προγράμματος επετεύχθησαν καθώς οι μαθητές μας γνώρισαν την Ελλάδα μέσα από το παιχνίδι, τον πολιτισμό και την παράδοση. Αναθεώρησαν την αρνητική στάση τους απέναντι στην παράδοση και άρχισαν να την βλέπουν με θετική ματιά.
Οι νέες τεχνολογίες συνεισέφεραν σημαντικά ώστε να κινητοποιηθεί το ενδιαφέρον των παιδιών ενώ οι ομαδικές εργασίες βοήθησαν στη δημιουργία θετικού κλίματος στην τάξη και βοήθησαν στη σύσφιξη των σχέσεων των μαθητών.
Τέλος οι επισκέψεις των μαμάδων και των γιαγιάδων και του λυράρη στο σχολείο καθώς και η επίσκεψη των μαθητών στα μοναστήρια της Παλλιανής και της Γκουβερνιώτισσας βοήθησαν στην εξωστρέφεια του σχολείου και στον εμπλουτισμό του προγράμματος με εμπειρίες και βιώματα.
Ευχαριστίες
Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο και στήριξαν την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος. Αυτοί είναι οι γονείς των μαθητών του Δ΄3, οι συνάδελφοι της Φυσικής Αγωγής, των Εικαστικών, της Παράλληλης Στήριξης, της Μουσικής και φυσικά οι μαθητές του Δ΄3. Σημαντική ήταν ακόμη η συμβολή των γιαγιάδων των μαθητών μας που μας βοήθησαν στην εκτέλεση των συνταγών και προσέφεραν τα κεράσματα στη γιορτή της παρουσίασης της εργασίας μας.
Αναφορές
· Καρφής, Β. & Ζιάκα, Μ. (2009). Ο ελληνικός παραδοσιακός χορός στην εκπαίδευση. Διάπλους. Θεσσαλονίκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου