Δευτέρα 30 Μαΐου 2016

Το project "τα ψηλά βουνά"

Δράση της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ηρακλείου, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Ζαχαρία Παπαντωνίου έκδοσης 1918

Δημήτρης Αποστολάκης, Γιώργος Μαρκατάτος, Μαρία Κρασανάκη, Μαρία Δασκαλάκη

Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ηρακλείου

Περίληψη
Το όλο project προσπαθεί να αναδείξει διαχρονικές αξίες του βιβλίου όπως η συνεργασία, η φιλία, η προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος κ.ά. Έμφαση δίνεται στην παιδαγωγική διάσταση του βιβλίου, οι ήρωες του οποίου, μέσα από διάφορες «περιπέτειες» μαθαίνουν να οργώνονται, να χειραφετούνται και μέσα από μια αλληλεπίδραση με τη φύση και την ομάδα να μεταβαίνουν στη φάση της «ενηλικίωσης».



Λέξεις κλειδιά

Ψηλά βουνά, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, project
Κατηγορία προγράμματος
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
Εισαγωγή
«Τα ψηλά βουνά» είναι το πρώτο αναγνωστικό  στη δημοτική γλώσσα από τον πρίγκιπα του  νεοελληνικού λόγου Ζαχαρία Παπαντωνίου. Αναφέρεται σε μια ομάδα παιδιών 26 στον αριθμό, που τελείωσε το δημοτικό σχολείο κι αποφασίζει να περάσει  τις διακοπές στα ψηλά βουνά της Ρούμελης. Εκεί τα παιδιά μαθαίνουν να λειτουργούν σαν κοινότητα, αντιμετωπίζουν  τις   καθημερινές ανάγκες και δυσκολίες  ομαδικά, σέβεται ο ένας τον άλλο, μαθαίνουν τη ζωή στο βουνό και τις συνήθειες των άγριων ζώων, λαϊκές παραδόσεις και θρύλους, ενώ παράλληλα γίνονται τα ίδια δάσκαλοι για ένα τσοπανόπουλο, τον Λάμπρο, που διψά  για μάθηση και γίνεται ο ίδιος δάσκαλος. Αποτελεί ύμνο στην ελληνική ύπαιθρο, μυεί τα παιδιά στη φυσιολατρία και στο ομαδικό πνεύμα, ενώ παρουσιάζει τη φύση ως πεδίο αυτογνωσίας και δυνατοτήτων κοινωνικοποίησης. Ο  καταμερισμός εργασιών και οι αρμοδιότητες  οδηγούν τα παιδιά στη συνεργασία, τη συντροφικότητα  και στην πρόοδο με ερεθίσματα από τη φύση και με αίσθηση ελευθερίας ως αποτέλεσμα της δύναμης των κατορθωμάτων τους. Αναδύονται  πανανθρώπινες αξίες και αρετές όπως η φιλία, το θάρρος κι η οικολογική ευαισθησία.
Το βιβλίο χρησιμοποιήθηκε το 1918 ως αναγνωστικό της Γ΄ τάξης του Δημοτικού σχολείου. Η πρωτοτυπία του έγκειται στο ότι πρόκειται για ένα διήγημα που μιλά σε απλή και κατανοητή γλώσσα για τη φύση και ό,τι μας περιβάλλει. Αποτελεί ένα αρμονικό σύνολο κειμένων και όχι ασύνδετων κομματιών, όπως ίσχυε μέχρι τότε.
Το βιβλίο επαινέθηκε από τον Παλαμά και τον Ξενόπουλο για την παιδαγωγική και λογοτεχνική του αξία, τη ζωντανή δημοτική γλώσσα και την τυπογραφική του καλαισθησία. Ωστόσο, όσο κι αν το συγκεκριμένο βιβλίο αγαπήθηκε και συνεχίζει να αγαπιέται από αρκετό κόσμο, υπήρξαν πάρα πολλοί στην εποχή που γράφτηκε οι οποίοι το μίσησαν. Αποσύρθηκε οριστικά τον Νοέμβριο του 1920.
Τα Ψηλά βουνά αντιμετωπίστηκαν λοιπόν ως αιρετικό βιβλίο το 1918, κυρίως για όσα δεν υπήρχαν στο αφήγημα («παραπέταξαν το Θεό και το Έθνος»). Κατηγορήθηκε για τάσεις αθεΐας και αντιπατριωτισμού. Χαρακτηρίστηκε «μπολσεβικικό» και «άθεο», επειδή δε δίδασκε στους μαθητές ούτε πατρίδα ούτε θρησκεία ούτε οικογένεια και παρά τον πρωτοποριακό του χαρακτήρα, κάηκε δημοσίως από τις κυβερνήσεις μετά το 1920. Στην Έκθεσιν των 6 παιδαγωγών της Επιτροπείας του υπουργείου παιδείας γράφεται: “να  εκβληθώσι πάραυτα εκ των σχολείων  και καώσι ως έργα ψεύδους και κακόβουλου προθέσεως... επιτηδευμένη ατημελησίαν του λόγου και προπετή καταφρόνησιν του συνήθους τρόπου της εκφράσεως.”
Το βιβλίο «Τα ψηλά βουνά» εγκρίνεται με νέες αλλαγές το 1924 και το 1933. Το 1974 όταν χρειάστηκε να αντικατασταθούν τα σχολικά βιβλία μετά την πτώση της Δικτατορίας ήταν το αναγνωστικό που επιλέχθηκε για την Γ΄ Δημοτικού.
Σκοπός και στόχοι
Το project “Τα ψηλά βουνά” έχει σκοπό να φέρει τους εκπαιδευτικούς σε επαφή με το συγκεκριμένο βιβλίο του Παπαντωνίου και μέσα από την επεξεργασία του και τις βιωματικές δράσεις που οργανώθηκαν να αναδείξει διαχρονικές αξίες και αρετές, όπως η φιλία, η συνεργασία, το θάρρος, η επαφή με τη φύση κι ο σεβασμός στο περιβάλλον. Το βιβλίο  “Τα Ψηλά Βουνά” αποτελεί το κίνητρο  που σίγουρα θα μας οδηγήσει σε μια συνεργατική σχέση, όπως ακριβώς και τους ήρωές του.
O Παπαντωνίου πίστευε ότι η καλοσύνη διδάσκεται μέσα από την ομορφιά της φύσης και της χαρούμενης, απλής ζωής. H παιδαγωγική του αντίληψη είναι ότι στον φόβο και τις προλήψεις πρέπει να αντιπαραθέτουμε τη γνώση, στον κίνδυνο της τιμωρίας την ευθύνη, στο κακό το καλό. Το θρησκευτικό του συναίσθημα εκφραζόταν μέσα από παιδικές προσευχές που τονίζουν την αγάπη για τα πλάσματα και τις ομορφιές της φύσης.
Περιγραφή δράσης
Αρχικά έγινε παράλληλη μελέτη του βιβλίου δύο εκδόσεων 1918 και 1929, όπου εντοπίσαμε διαφορές, εκφραστικές, ιδεολογικές αλλά και συντακτικές. Εντοπίσαμε παραλείψεις, αλλαγές τίτλων, αφαιρέσεις λέξεων ή φράσεων αλλά και προσθήκες.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στην έκδοση του 1918, δίνεται έμφαση στη φύση ενώ στην έκδοση του 1929, στην εκκλησία.
1918: “Nα λοιπόν μια μικρή πολιτεία. Τι της λείπει; Μόνο ένα δημαρχείο, ένας μεγάλος δρόμος, λίγοι χωροφύλακες και μια μουσική. Όσο για την τελευταία, τα τζιτζίκια εδώ είναι.”
1929: “Nα λοιπόν μια μικρή πολιτεία. Έχει σπίτια και ανθρώπους. Nα είχε και μια εκκλησία! Μα ούτε κι η εκκλησία θα τους λείψει. O κυρ Στέφανος τους είπε πως κάθε Κυριακή θα πηγαίνουν στο Μικρό Χωριό ν’ ακούν τη λειτουργία.”

1918: “Σήμερα είναι Κυριακή. Κάτι ξεχωριστό έχει τούτο το πρωί. Τα παιδιά είναι ξαπλωμένα στους ίσκιους· είναι σαν ξεχασμένα κάτω από τα δέντρα· ξεκουράζονται.”
1929: “Σήμερα είναι Κυριακή. Κάτι ξεχωριστό έχει τούτο το πρωί. Τα παιδιά, όταν γύρισαν από την εκκλησία, ήρθαν και ξαπλώθηκαν στους ίσκιους.”

1918:” Μα όλα τον άφησαν. Τα μαύρα φτερά που βλέπει από πάνω να πετούν ξέρει πως είναι νυχτερίδες.”
1929: “Μα όλα τον άφησαν. “Θέε μου” έλεγε μέσα του ο Φάνης “φύλαξέ με”. Τα μαύρα φτερά που βλέπει από πάνω να πετούν ξέρει πως είναι νυχτερίδες.”
Άλλη αξιόλογη διαφορά είναι πως στην έκδοση του 1929 δίνεται έμφαση στον θεσμό της οικογένειας.

1918: “Τη στιγμή που τα έλεγαν αυτά, φάνηκε ο κυρ Στέφανος. Μεγάλο θάρρος πήραν μόλις τον είδαν.”
1929: “Τη στιγμή που τα έλεγαν αυτά, φάνηκε ο κυρ Στέφανος. Έφερνε όπως πάντα το ταχυδρομείο των παιδιών, τα γράμματα που τους έστελναν οι δικοί τους. Μεγάλο θάρρος πήραν μόλις τον είδαν.”

Υπήρχαν επίσης διαφορές εκφραστικές, όπως οι παρακάτω:
1918: “Τρεις χρυσές φωτιές έλαμπαν αραδιασμένες στο βουνό, που δε φαίνεται πια παρά σαν θεόρατος γαλανός ίσκιος απάνω στον ουρανό. Η ευαίσθητη ψυχή του Φάνη έμεινε και στο θέαμα τούτο εκστατική.”
1929: “Τρεις χρυσές φωτιές έλαμπαν αραδιασμένες στο βουνό, που δε φαίνεται πια παρά σαν θεόρατος γαλανός ίσκιος απάνω στον ουρανό. O Φάνης τις κοίταζε με θαυμασμό.”

1918: “Μονάχα ο Φουντούλης δε μιλάει· έμεινε τελευταίος. Ο καημένος, ο παχύς, ο στρογγυλός, ο μικρός Φουντούλης!”
1929: “Μονάχα ο Φουντούλης δε μιλάει· έμεινε τελευταίος. Είναι παχύς και στρογγυλός ο καημένος ο μικρός Φουντούλης!”

1918: “Σ’ ένα άλλο πεύκο κρέμασε την επιγραφή: ΚΑΦΕΝΕΙΟΝ «Η ΕΥΘΥΜΙΑ»”
1929: “Σ’ ένα άλλο πεύκο κρέμασε την επιγραφή: ΜΕΓΑ ΚΑΦΕΝΕΙΟΝ «Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΙΣ»”

1918: “Εσύ κι οι συμμαθητές σου απόψε φυλάγετε το δάσος από τους εχθρούς του.”
1929: “Εσύ κι οι σύντροφοί σου απόψε φυλάγετε το δάσος από τους εχθρούς του.”

Σε ορισμένες περιπτώσεις στις εκδόσεις 1929 και μετά αφαιρέθηκαν προτάσεις κειμένου όπως στις παρακάτω (οι υπογραμμισμένες προτάσεις είναι αυτές που έχουν αφαιρεθεί):
  • “Δε γερνά το τραγούδι! Ο μπαρμπα-Φώτης γέρασε, μα η φωνή του έμεινε λυγερή όπως στα νιάτα του. Αν δεν του ’λειπε κείνο το  μπροστινό δόντι!”
  • “Σπουδαίο πράμα το παπούτσι... Τι αξίζει ο μπαλωματής! Να περνούσε τώρα ένας... Ή να ερχόταν εκείνος ο μπαλωματής του Μικρού Χωριού, ο γέρος με τα τρία δόντια! Θα χτυπούσε πάλι με τις γροθιές του τον αέρα και θα το έραβε.”
  • “Το βράδυ το έφεραν διορθωμένο. Μαζί με το παπούτσι έφεραν κι ένα νέο. Είπαν πως τα δόντια του μπαλωματή από τρία έγιναν δύο.”

Η μελέτη αυτών των διαφορών μας βοήθησε να διαμορφώσουμε μία νέα ψηφιακή έκδοση του βιβλίου, η οποία είναι στο μονοτονικό και με βάση τη σύγχρονη γραμματική και ορθογραφία.

Προκειμένου να γίνει μια “βιωματική” προσέγγιση του βιβλίου σε συναδέλφους εκπαιδευτικούς, διοργανώθηκε στη συνέχεια διήμερο σεμινάριο από το Τμήμα Σχολικών Δραστηριοτήτων Α’/θμιας Εκπαίδευσης Ηρακλείου σε συνεργασία με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων στις 4 και 5 Μαρτίου 2016.  Στο σεμινάριο αυτό συμμετείχαν 65 εκπαιδευτικοί και οι δράσεις που πραγματοποιήθηκαν παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω.
Δράσεις στο ΚΠΕ Ανωγείων
Την πρώτη μέρα, μετά την άφιξή μας στα Ανώγεια, συγκεντρωθήκαμε όλοι στην κεντρική αίθουσα του ΚΠΕ και έπειτα από ένα καλωσόρισμα, χωριστήκαμε μέσα από ένα παιχνίδι με παζλ σε 6 ομάδες, προκειμένου να δουλέψουμε για την κατασκευή κούκλας και σκηνικών αλλά και την επεξεργασία διαλόγων για παράσταση κουκλοθεάτρου. Από κάθε ομάδα 1-2 άτομα επέλεξαν να ασχοληθούν με τη μουσική επένδυση των κειμένων. Οπότε υπήρχαν οι 6 ομάδες, οι οποίες έφτιαξαν τους ήρωες του βιβλίου σε κούκλες αλλά και το σκηνικό με βάση ένα απόσπασμα από το βιβλίο που τους είχε δοθεί, και 2 ομάδες μουσικής, οι οποίες έντυσαν μουσικά τα συγκεκριμένα αποσπάσματα την ώρα της παρουσίασης.
Οι κούκλες φτιάχτηκαν με απλά υλικά, ανακυκλώσιμα ή μη, όπως ξύλινες κουτάλες, ρολά από χαρτί υγείας, μαλλί πλεξίματος, χαρτί  μέτρου και πολλά άλλα. Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποίησαν τη φαντασία τους κι έφτιαξαν φανταστικές κούκλες, τις οποίες ζωντάνεψαν επί σκηνής.
Για την κατασκευή σκηνικών χρησιμοποιήθηκε χαρτί μέτρου, πινέλα και τέμπερες αλλά και διάφορα χαρτιά για κολάζ αλλά και άλλα υλικά, όπως βαμβάκι, αλουμινόχαρτο, κ.α. Παράλληλα, όποια ομάδα τελείωνε, μπορούσε να ασχοληθεί με μια άλλη τεχνική ζωγραφικής. Μέσω προτζέκτορα φαινόταν στον τοίχο μια εικόνα του βιβλίου, τοποθετούσαν χαρτί μέτρου και με κάρβουνο σχεδίαζαν την εικόνα.
Οι ομάδες της μουσικής δούλεψαν σε άλλο χώρο. Επεξεργάστηκαν τραγούδια τα οποία μπορούσαν να ταιριάξουν με το κείμενο, δημιούργησαν ήχους κυρίως με κρουστά μουσικά όργανα, τα οποία ενσωμάτωσαν την ώρα της παρουσίασης κουκλοθεάτρου σε κάθε ομάδα.
Αφού προετοιμάστηκαν όλοι, έγινε παρουσίαση του κουκλοθεάτρου από κάθε ομάδα.
Έπειτα ακολούθησε φαγητό στην τραπεζαρία του ΚΠΕ με εδέσματα που είχαν φτιάξει όσοι εκπαιδευτικοί συμμετείχαν στο σεμινάριο. Ακολούθησε η παρουσίαση του βιβλίου, όπου αναφέρθηκαν στοιχεία για το βιβλίο, την ιστορία του αλλά και οι διαφορές ανάμεσα στις διάφορες εκδόσεις. Η βραδιά έκλεισε με ένα πάρτι με χορό και μουσική.
Την επόμενη μέρα το πρωί, αφού πήραμε ένα πλούσιο πρωινό, ξεκινήσαμε για τις δράσεις μας στην εξοχή. Επιβιβαστήκαμε σε αυτοκίνητα και κατευθυνθήκαμε προς το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη προκειμένου να συμμετάσχουμε στα βιωματικά εργαστήρια από τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του ΚΠΕ Ανωγείων, με αφορμή το βιβλίο «Τα ψηλά βουνά» από την παιδαγωγική ομάδα του ΚΠΕ Ανωγείων (Κεφαλογιάννη Ζαχαρένια, Βρέντζο Βαγγέλη, Καλομοίρη Αγάπη, Αλατσάκη Γιώργο, Δακανάλη Ερωφίλη). Επισκεφτήκαμε τα παραδοσιακά μιτάτα, τους λιθόκτιστους οικισμούς του βουνού. Παρατηρήσαμε την αρχιτεκτονική τους, πληροφορηθήκαμε για τον τρόπο κατασκευής τους αλλά και τη ζωή του βοσκού και τις εργασίες του μέσα και γύρω απ’ αυτό. Έπειτα συνεχίσαμε προς ένα άλλο σημείο, όπου παρακολουθήσαμε τη διαδικασία παραδοσιακής τυροκόμησης και παραγωγής τυριού και μυζήθρας από τον βοσκό. Αμέσως μετά παίξαμε παιχνίδια προσανατολισμού ώστε αν είμαστε σε βουνό και χαθούμε να μπορέσουμε να βρούμε τον προσανατολισμό μας χωρίς πυξίδα και χάρτη. Τέλος επισκεφτήκαμε τον χώρο του Αγίου Υακίνθου και το μικρό αμφιθέατρο, ξεναγηθήκαμε στον χώρο, ακούσαμε την ιστορία για «τη γυναίκα που περιμένει» και τέλος παίξαμε ένα παιχνίδι με μαντινάδες.
Επιστρέψαμε για φαγητό στον χώρο του ΚΠΕ και μετά αναχωρήσαμε γεμάτοι ευχαρίστηση από τη μοναδική εμπειρία που ζήσαμε αλλά και αναζωογονημένοι από την επαφή μας με τη φύση.
Δράσεις στο Ηράκλειο
Ως συνέχεια του σεμιναρίου στα Ανώγεια διοργανώθηκε σχετικού σεμιναρίου και στο Ηράκλειο με ελεύθερη συμμετοχή των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στόχος του σεμιναρίου ήταν να ενημερωθούν οι εκπαιδευτικοί, για εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης του γνωστού βιβλίου του Ζαχαρία Παπαντωνίου (Τα ψηλά Βουνά), μέσα από δράσεις που πραγματοποιήθηκαν από ομάδα εκπαιδευτικών σε συνεργασία με το  ΚΠΕ  Ανωγείων και να συμμετάσχουν σε ένα εργαστήριο θεατρικού παιχνιδιού με στόχο μια εναλλακτική βιωματική προσέγγιση του βιβλίου, στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Στο σεμινάριο αυτό έγινε αναλυτική παρουσίαση του βιβλίου «Τα ψηλά βουνά» συνοδευόμενη από αποσπάσματα παράστασης κουκλοθεάτρου, με αφορμή τη δράση που είχε γίνει στο ΚΠΕ Ανωγείων.
Έπειτα ακολούθησε ένα Εργαστήριο Παιδαγωγικής Θεάτρου -  Θεατρικού Παιχνιδιού που είχε τίτλο «Παίζοντας με Τα Ψηλά Βουνά… Αξίες και νοήματα περιβαλλοντικής αναφοράς» με  βασική εμψυχώτρια και υπεύθυνη του Εργαστηρίου την Μαρία Κεφαλάκη και την ομάδα εκπαιδευτικών - εμψυχωτών Θεατρικού Παιχνιδιού Αυγήτα Άννα, Δασκαλάκη Μαρία, Δερμιτζάκη Κατερίνα, Μπραγουδάκη Κατερίνα και Τζαγκαράκη Ιωάννα. Εικόνες, συναισθήματα, σκέψεις και φαντασία, μας ακολούθησαν στο ταξίδι μας στα Ψηλά Βουνά, αξιοποιώντας την Παιδαγωγική Θεάτρου ως εναλλακτικό τρόπο προσέγγισης του βιβλίου. Στην πορεία μας αυτή, οι προβληματισμοί, οι σκέψεις, οι αξίες και τα νοήματα που αναδύονται  από τα κείμενα πήραν μορφή και έκφραση… παίζοντας.
Στο πρώτο μέρος του Εργαστηρίου έγινε μια σύντομη θεωρητική προσέγγιση για το Θεατρικό Παιχνίδι και τη δομική του συγκρότηση.
Το δεύτερο μέρος περιελάμβανε το βιωματικό Εργαστήριο, στο οποίο οι συμμετέχοντες βίωσαν έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης του βιβλίου «Τα ψηλά βουνά».
Στην πρώτη φάση του Θεατρικού Παιχνιδιού, έγιναν ασκήσεις και παιχνίδια επικοινωνίας, σωματικής έκφρασης, εμπιστοσύνης και ευαισθητοποίησης πάνω στο ευρύτερο πλαίσιο του θέματος του βιβλίου.
Στη δεύτερη φάση του Θεατρικού Παιχνιδιού, με την τεχνική των οπτικοακουστικών μέσων, έγινε ανάγνωση διάφορων αποσπασμάτων από το βιβλίο «Τα ψηλά βουνά», όπου οι συμμετέχοντες, ως μέρος της εικόνας αυτοσχεδίασαν.
Στην τρίτη φάση, οι συμμετέχοντες, σε ομάδες,  δημιούργησαν ένα σκηνικό δρώμενο με ερέθισμα συγκεκριμένα αποσπάσματα του βιβλίου που τους δόθηκαν, στα οποία υπήρχαν θέματα περιβαλλοντικού προβληματισμού (υπερβόσκηση, παράνομη υλοτόμηση, πληγωμένα δέντρα) κάνοντας τις δικές τους προτάσεις για την άμβλυνση και εξάλειψη αυτών των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Στη συνέχεια κάθε ομάδα παρουσίασε το σκηνικό της δρώμενο στις υπόλοιπες ομάδες.
Το σεμινάριο έκλεισε με έναν μεγάλο κύκλο από τους συμμετέχοντες, όπου με μουσική και ελεύθερη έκφραση αποχαιρέτησαν ο ένας τον άλλον.
Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε το ΚΠΕ Ανωγείων, το διευθυντή και το προσωπικό του 45ου Δημοτικού Σχολείου Ηρακλείου, τους εμψυχωτές του θεατρικού παιχνιδιού καθώς και όλους τους εκπαιδευτικούς που στήριξαν την προσπάθειά μας στην οργάνωση των σχετικών με τα σεμινάρια εργαστηρίων.
Αναφορές
Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)